Ο συγγραφέας Χρήστος Νάτσης
Το σκάκι έχει χιούμορ και... sexiness
Ποιος θα το φανταζόταν ότι ένα, για πολλούς απρόσιτο έως... ελιτίστικο σπορ, όπως το σκάκι, ένα επιτραπέζιο παιχνίδι στρατηγικής, θα μπορούσε να είναι ακόμη και σέξι; Τις απροσδόκητες προεκτάσεις, που μπορεί να έχει μια αναμέτρηση ανάμεσα σε δύο παίκτες, η οποία λαμβάνει χώρα σε 64 ασπρόμαυρα τετράγωνα, δίνει το βιβλίο του συναδέλφου Χρήστου Νάτση «Το τετράγωνο έξω από τη σκακιέρα - στιγμιότυπα από την πολιτισμική ιστορία του σκακιού», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Δόμος» και περιλαμβάνει απίθανες ιστορίες γύρω από το παιχνίδι, δίνοντας νόημα στην ευρέως χρησιμοποιούμενη μεταφορά περί γεωπολιτικής... σκακιέρας. Ο συγγραφέας αναλαμβάνει να λύσει μερικές απορίες μας.
● Τι είναι για σένα το σκάκι;
Στη δημόσια πρόσληψη του σκακιού υπάρχει διαχρονικά μια παρεξήγηση. Το παιχνίδι θεωρείται σοβαρό, μια έντονα διανοητική, υψηλών απαιτήσεων ενασχόληση για ευφυείς και αποστειρωμένους ανθρώπους. Οποιος έχει ασχοληθεί λίγο παραπάνω, τόσο με το παιχνίδι όσο και με τους ανθρώπους του, βλέπει ωστόσο μια εντελώς διαφορετική εικόνα: ανθρώπους να παίζουν. Ενίοτε με προσήλωση που φτάνει στα όρια της εμμονής, ενίοτε με πάθος που αγγίζει τα όρια του εν γένει αθλητικού οπαδισμού. Πάντα όμως με απόλαυση.
Εδώ και καιρό ήθελα να γράψω για ιστορίες τέτοιων ανθρώπων. Για σκακιστές που με τον βίο και την πολιτεία τους αναδεικνύουν αυτή τη διάσταση, το παιχνίδι ως παιχνίδι, το παιχνίδι δηλαδή στην κανονική σοβαρότητά του, την εν παικτοίς.
Η πανδημία και η τεράστια επιτυχία της σειράς «Το γκαμπί της Βασίλισσας» άνοιξαν το σκάκι σε ένα ευρύτερο κοινό. Κόσμος αρχίζει να παίζει, αλλά και να ενδιαφέρεται για την ιστορία του παιχνιδιού. Τότε ήταν που μέσω του ποιητή και εικαστικού Διονύσιου Καλιντέρη, με τον οποίο συζητούσα αυτήν την τεράστια παρεξήγηση γύρω από το σκάκι, ήρθα σε επαφή με το «Κοσμοδρόμιο» και ξεκίνησα μία σειρά άρθρων-στιγμιότυπων από την πολιτισμική ιστορία του σκακιού. Τι εννοώ μ’ αυτό; Κατ’ αρχάς την εξέταση συγκεκριμένων σκακιστικών γεγονότων στο ιστορικό τους συγκείμενο. Οταν για παράδειγμα ο Ανατόλι Κάρποβ αντιμετωπίζει τον Βίκτορα Κορτσνόι, στις Φιλιππίνες, το 1978, έχουμε την αναμέτρηση ενός Σοβιετικού πρωταθλητή με έναν αντιφρονούντα που «την έχει κάνει» για την Ευρώπη. Το σκάκι εδώ είναι ο καμβάς για μια ψυχροπολεμική αναμέτρηση. Την ίδια στιγμή πρόκειται για δύο απόλυτα ορθολογικούς παίκτες που είναι τίγκα στις προκαταλήψεις. Εκεί είναι που ο Κορτσνόι λανσάρει τα γυαλιά-καθρέπτες, ώστε ο Κάρποβ όταν τον κοιτάζει να έχει να αντιμετωπίσει το ίδιο του βλέμμα. Εχουμε επίσης και στα δύο στρατόπεδο παραψυχολόγους και υπνωτιστές. Το πλέον ορθολογικό παιχνίδι παίζεται σε συνθήκες απόλυτης παράνοιας, με τελικό σκοπό το «σπάσιμο» του αντιπάλου. Ολα αυτά, αν μη τι άλλο, είναι σέξι -και αυτό προσπαθώ να αναδείξω.
Σε έναν δεύτερο άξονα, έχουμε στα κείμενα σκακιστικές προσωπογραφίες συγκεκριμένων σκακιστών. Και πάλι προσπαθώ να δω την έκκεντρη διάσταση. Γράφω, για παράδειγμα, για τον Ρόμπερτ Χιούμπερτ, έναν γκραν μετρ που έφτασε στο πικ του τέλη δεκαετίας ’70, αρχές ’80. Παπυρολόγος κατά βάση, με απέχθεια για τη μαζική κουλτούρα, δεν διάβαζε καν εφημερίδες, ντροπαλός και εσωστρεφής: μια προσωπικότητα που πέρα από το στενά σκακιστικό της ενδιαφέρον αναδεικνύει όψεις της γενικότερης εξέλιξης της ευρωπαϊκής διανόησης στη φάση ανόδου του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος. Τρίτος άξονας είναι η ίδια η σκακιστική σκέψη, η παραγωγή κειμένων και αναλύσεων, σε σχέση με τη γενικότερη κίνηση της ιστορίας των ιδεών. Οι «Υπερμοντέρνοι» στο σκάκι, για παράδειγμα, με τη ρηξικέλευθη αντιμετώπισή τους των σκακιστικών δογμάτων, αναπτύσσουν τον προβληματισμό τους σε μια εποχή που παραδίπλα έχουμε την ανάπτυξη της θεωρίας της σχετικότητας και των κβάντων.
● Μήπως είναι αυστηρώς για σκακιστές το βιβλίο; Μήπως χρειάζονται ειδικές γνώσεις για την ανάγνωσή του;
Ολα αυτά εξακολουθούν να ακούγονται σοβαρά. Αλλά δεν είναι. Γιατί στο κέντρο κέντρο των κειμένων κυριαρχεί το χιούμορ και η απόλαυση. Το σκάκι είναι ένα παιχνίδι που εθίζει γιατί έχει ως βάση την αναμέτρηση σε δεδομένο χώρο και χρόνο με όπλο τις ατομικές ικανότητες που ωστόσο καλλιεργούνται συλλογικά. Και ταυτόχρονα, επειδή ακριβώς έχεις να βασιστείς μόνο στη σκέψη σου, αναπτύσσεις μια σειρά προλήψεις και γενικά ανορθολογικά κολλήματα ώστε να επιβιώσεις από την πίεση αυτής της ευθύνης. Συχνά δε, μπορείς να φτάσεις στο σημείο να κατηγορείς τον αντίπαλο ότι σε κλέβει, επειδή τυχαίνει να πηγαίνει πολλές φορές στην τουαλέτα. Εχει γίνει, και μάλιστα σε επίπεδο αναμέτρησης για το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα, ανάμεσα στον Βεσελίν Τοπάλοβ και τον -με συχνουρία- Βλαντιμίρ Κράμνικ. Δεν απαιτούνται σκακιστικές γνώσεις για να το διατρέξει κανείς, μόνο η διάθεση να εισχωρήσει σε έναν μαγικό κόσμο που είναι εξαιρετικά εθιστικός. Προς τούτο, δεν ενδείκνυται για όσους επιθυμούν να διατηρούν αυστηρό έλεγχο πάνω στις επιθυμίες τους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου