«Αγάπα το κελί σου. Ιστορίες φυλακής»
Τον Δημήτρη Κώνστα τον εκπροσώπησα στη μακρά και πολυτάραχη διαδικασία για την απονομή χάριτος, η οποία και τελικά ευοδώθηκε. Είναι ένας άνθρωπος θηριώδους αντοχής (και ύψους), ιδιαίτερα απαιτητικός και με χιούμορ. Και τα τρία αυτά στοιχεία είναι εμφανή στο βιβλίο με τίτλο «Αγάπα το κελί σου», από τη γνωστή συμβουλή των φυλακισμένων κομμουνιστών «Αγάπα το κελί σου, τρώγε το φαΐ σου και διάβαζε πολύ».
Πρόκειται για μια εμπνευσμένη συλλογή μικρών διηγημάτων, σύντομων αφηγήσεων από και για τη φυλακή, την οποία διαβάζεις σαν να παρακολουθείς αυτοτελή επεισόδια σειράς. Οι «ιστορίες φυλακής» που περιλαμβάνει το συγκεκριμένο βιβλίο φέρουν την ιδιαιτερότητα του συγγραφέα τους: Ο Δημήτρης Κώνστας δεν είναι ούτε διαβόητος κακοποιός ούτε δραπέτης-μύθος. Ούτε Ζακ Μεσρίν ούτε Κώστας Σαμαράς. Είναι πανεπιστημιακός και πρώην πρύτανης, με μεγάλη διαδρομή στα δημόσια πράγματα της χώρας και με αμετακίνητη, ακλόνητη την πεποίθηση της αθωότητάς του. Για τον συγγραφέα, ο εγκλεισμός του δεν είναι ένα φυσικό φαινόμενο ή λογικό επακόλουθο μιας συγκεκριμένης ζωής, μια κατάσταση με την οποία -αργά ή γρήγορα- θα ερχόταν αντιμέτωπος. Δεν θεωρεί ότι ανήκει στη φυλακή και γι’ αυτό αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον η -εν τέλει- οικειοποίηση του χώρου αυτού και η βιωματική αναφορά σε αυτόν με όρους κανονικότητας.
Η σχέση της ποινικής δικαιοσύνης με την κοινωνία είναι μια σχέση πολύπλοκη και αντιφατική. Το στοιχείο όμως που ξεχωρίζει είναι ότι το κοινωνικό ενδιαφέρον εστιάζεται στην ποινική δίκη και όχι στην εκτέλεση της ποινής.
«Το κέντρο βαρύτητας της ποινικής δίκης βρίσκεται κατά το μεγαλύτερο μέρος μέσα στην αίθουσα συνεδρίασης και ιδιαίτερα τη στιγμή που απαγγέλλεται η απόφαση. Το ενδιαφέρον που αναφέρεται στις μεθόδους επίδρασης μακράς χρονικής ισχύος πάνω στον κατηγορούμενο είναι αμελητέο σε σύγκριση με το ενδιαφέρον που προκαλείται από την εντυπωσιακή στιγμή της απαγγελίας της απόφασης του δικαστηρίου και του καθορισμού του “ποινικού μέτρου”. Τα προβλήματα της σωφρονιστικής μεταρρύθμισης αφορούν έναν μικρό κύκλο ειδικών. Για την κοινή γνώμη, όταν το δικαστήριο ορίσει με ακρίβεια την ισοτιμία, το παν είναι σαν να λέμε ρυθμισμένο και η κατοπινή τύχη του εγκληματία δεν ενδιαφέρει σχεδόν κανέναν πια». Αυτά έγραφε ο μεγάλος θεωρητικός του δικαίου Ε. Πασουκάνις στις αρχές του προηγούμενου αιώνα στο βιβλίο του «Μαρξισμός και Δίκαιο». Αυτό ακριβώς περιγράφει και ο συγγραφέας στον πρόλογό του.
Ο Δ.Κ. είναι ταυτόχρονα κρατούμενος και παρατηρητής. Ο εγκλεισμός είναι για αυτόν βίωμα και περιήγηση. Αυτή η διαρκής πνευματική και ψυχική κινητικότητα του συγγραφέα χαρίζει στα «στιγμιότυπα φυλακής» τη μοναδικότητά τους. Ο αναγνώστης ξεναγείται μέσα στον χώρο της φυλακής με τρόπο γλυκόπικρο, με μια ιδιότυπη τρυφερότητα για τον κόσμο αυτόν, αλλά και με μια εντυπωσιακή διαύγεια.
Το αντι-έπος του, όπως ευφυώς το χαρακτηρίζει στον πρόλογό του ο Χριστόφορος Αργυρόπουλος, περιγράφει με αφοπλιστική ειλικρίνεια τη ζωή στη φυλακή: τη ζωή τoυ συγγραφέα και των συγκρατούμενών του, τόσο χωριστά όσο και ως κοινή ζωή. «Στην κοινωνία της φυλακής κεντρικό ζήτημα είναι η συγκατοίκηση. Η συμβίωση με κάποιον τελείως άγνωστο… Τον ή τους συγκατοίκους σου τους επιλέγει ο αρχιφύλακας. Είναι σαν να πηγαίνεις σε ένα ξενοδοχείο, να επιλέγεις ένα δίκλινο και να σου φέρνει συγκάτοικο η ρεσεψιόν», γράφει σε ένα από τα διηγήματά του.
Το βιβλίο, χωρίς λυρισμούς και δράματα, χωρίς να έχει ανάγκη να βρει στηρίγματα σε σοκαριστικές περιγραφές βίας ή ευτελισμού, σε ξεναγεί στην κυριολεκτικά απάνθρωπη και απολύτως σουρεαλιστική καθημερινότητα της φυλακής. Το πνιγηρό σύμπαν των κελιών, η αναίρεση κάθε ιδιωτικότητας, ο προαυλισμός με τους «βαδιστές» και τους «συζητητές», οι μεταγωγές, οι «διά βίου οιονεί φυλακισμένοι» σωφρονιστικοί υπάλληλοι, οι ευωδιές. Για όσους με οποιονδήποτε τρόπο έχουν έρθει σε επαφή με τον κόσμο της φυλακής είναι γνώριμο το στοιχείο της παραδοξότητας. Μιας παραδοξότητας που όμως στον χώρο του εγκλεισμού έχει λογική, συνεκτικότητα και αποτελεσματικότητα. Για παράδειγμα, δεν σκοτώνουμε τη μεγάλη κατσαρίδα γιατί τρώει τους κοριούς.
Ο συγγραφέας σε όλα τα στιγμιότυπα που περιγράφει αντιστρέφει τον κανόνα. Δεν τον ενδιαφέρει το έγκλημα, αλλά η ποινή που εκτίεται. Οπως λέει και ο ίδιος, τον συγκρατούμενο δεν τον αποδέχεσαι με βάση το αδίκημα που έχει διαπράξει, αλλά με τη συμπεριφορά του στη φυλακή. Ο Δ.Κ. αξιοποιεί με αμεσότητα, χιούμορ αλλά και μια υφέρπουσα πικρία τα διανοητικά εργαλεία της πολιτικής επιστήμης και της ρητορικής, για να μιλήσει για τη ζωή που δεν βλέπουμε, την αδικία που συνθλίβει και το διαρκές αίτημα για ανάσα και ελευθερία.
*δικηγόρος, πρώην πρόεδρος της Ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου