Πώς οι πλατφόρμες αλλάζουν την εργασία - Η διεθνής πρακτική και μια αποκαλυπτική έρευνα - Ανάλυση του Γιάννη Καρούζου*

Ανά τον κόσμο ο αριθμός των εργαζομένων που προσλαμβάνεται απευθείας από πλατφόρμες είναι μεγαλύτερος από όσους προσλαμβάνονται ως ελεύθεροι επαγγελματίες - Ποια είναι τα μοντέλα απασχόλησης σε άλλες χώρες

*Γιάννης Καρούζος, Δικηγόρος - Εργατολόγος

Οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας επαναπροσδιορίζουν τα μέσα οικονομικής παραγωγής και επιφέρουν ραγδαίες αλλαγές στον κόσμο της εργασίας. Αυτές οι πλατφόρμες χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: διαδικτυακές πλατφόρμες και πλατφόρμες τοποθεσίας.

Το διακριτικό γνώρισμα και των δύο κατηγοριών είναι ότι η τεχνολογία ή η ψηφιακή εφαρμογή χρησιμοποιείται για να «ταιριάζει» με εργαζόμενους και επιχειρήσεις ή πελάτες. Αυτό δίνει τη δυνατότητα σε άτομα ή επιχειρηματικούς πελάτες να οργανώσουν μια βόλτα, να παραγγείλουν φαγητό ή να βρουν έναν ελεύθερο επαγγελματία για να αναπτύξουν έναν ιστότοπο ή να μεταφράσουν ένα έγγραφο, μεταξύ πολλών άλλων δραστηριοτήτων. Συνδέοντας επιχειρήσεις και πελάτες με εργαζόμενους, μεταμορφώνουν την εργασία με καίριες επιπτώσεις στο μέλλον της εργασίας. Μερικές από τις δραστηριότητες σε αυτές τις πλατφόρμες δεν είναι νέες, και συνεχίζουν να εκτελούνται στην παραδοσιακή αγορά εργασίας.

Η πανδημία COVID-19 έχει επιταχύνει τους ψηφιακούς μετασχηματισμούς που ήταν ήδη σε εξέλιξη, τόσο στην κοινωνία όσο και στο χώρο της εργασίας. Οι ψηφιακές πλατφόρμες έχουν κάνει τις οικονομίες πιο ανθεκτικές σε κρούσεις και έχουν επίσης διαδραματίσει σημαντικό ρόλο διατηρώντας τη συνέχεια των επιχειρήσεων και ικανοποιώντας τις απαιτήσεις των καταναλωτών. Οι ρυθμίσεις απομακρυσμένης εργασίας που υιοθετήθηκε από πολλούς κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους οδήγησαν περαιτέρω στην αύξηση του ηλεκτρονικού εμπορίου, των ηλεκτρονικών υπηρεσιών και της διαδικτυακής ελεύθερης εργασίας.

Οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας μεταμορφώνουν τον κόσμο της εργασίας με διάφορους τρόπους, καθώς εισάγουν αλγοριθμική διαχείριση των διαδικασιών και των επιδόσεων εργασίας, που τους επιτρέπει να κατανέμουν και να την αξιολογούν με βάση μετρήσεις και αξιολογήσεις, και να παρακολουθείται η εργασία χρησιμοποιώντας ψηφιακά εργαλεία.

Επιπλέον, αυτές οι αλγοριθμικές πρακτικές διαχείρισης είναι διεισδυτικές στην οργάνωση της εργασίας, μετατοπίζοντας την ευθύνη της επένδυσης σε κεφάλαια και λειτουργικό κόστος στους εργαζόμενους. Για παράδειγμα, κεφαλαιουχικός εξοπλισμός, όπως υπολογιστές ή οχήματα, παρέχονται από τους εργαζόμενους που φέρουν επίσης το σχετικό κόστος για καύσιμα, συντήρηση, αγορά αδειών ή χρεώσεις διαδικτύου.

Μοντέλα απασχόλησης

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία έκθεσης του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας (ILO), σχετικά με την εργασία σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες, γίνεται διάκριση σε δύο τύπους εργασιακών σχέσεων. Οι εργαζόμενοι είναι είτε άμεσα εργαζόμενοι στις πλατφόρμες (εξαρτημένη εργασία) είτε το έργο τους διαμεσολαβείται μέσω των πλατφορμών (εξωτερική απασχόληση).

Ανά τον κόσμο ο αριθμός των εργαζομένων που προσλαμβάνεται απευθείας από πλατφόρμες είναι μεγαλύτερος από όσους προσλαμβάνονται ως ελεύθεροι επαγγελματίες. H εταιρεία «Meituan» του Πεκίνου, για παράδειγμα, η οποία μεσολαβεί και παραδίδει έτοιμο φαγητό, έχει 54.580 υπαλλήλους πλήρους απασχόλησης. Αυτό συμβαίνει διότι προσλαμβάνουν με σχέση εξαρτημένης εργασίας τους εργαζόμενους για την  παράδοση πακέτων, ώστε να δημιουργήσουν αρχικά μια βάση αγοράς. Μόλις επιτευχθούν οι στόχοι τους, ορισμένες πλατφόρμες αλλάζουν άρδην τις εργασιακές πρακτικές και προσλαμβάνουν εργαζόμενους ως ελεύθερους επαγγελματίες. Για παράδειγμα, η εταιρεία Delivery Hero (Γερμανία), PedidosYa (Αργεντινή) και Swiggy (Ινδία) αρχικά προσλάμβαναν εργαζόμενους με πλήρη εξαρτημένη απασχόληση, αλλά μόλις εδραίωναν τη θέση τους στην αγορά, απέλυαν σταδιακά τους εργαζόμενους και τους αντικαθιστούσαν με freelancers.

H επωδός των επιχειρήσεων αυτών, ήταν ότι με αυτόν τον τρόπο ότι οι εργαζόμενοι είχαν την ευελιξία να επιλέγουν τα δικά τους ωράρια εργασίας. Η πραγματικότητα όμως, σύμφωνα με τον ILO είναι άλλη. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της «Uber», η οποία  αναφέρει στην ετήσια έκθεσή της ότι εάν οι οδηγοί έπρεπε να προσληφθούν ως υπάλληλοι (σχέση εξαρτημένης εργασίας),  τότε θα έπρεπε να "αλλάξει ριζικά" το επιχειρηματικό της μοντέλο, κάτι το οποίο «θα είχε δυσμενείς επιπτώσεις στην  οικονομική της κατάσταση [(Uber 2020a,13). Αναφέρονται επίσης παρόμοιες αιτιάσεις από διαδικτυακές πλατφόρμες όπως η «Upwork» (Upwork 2019, 15).

Ωστόσο, ορισμένες εταιρείες όπως η «Alto» στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν εφαρμόσει διαφορετικό μοντέλο και προσλαμβάνει οδηγούς ως εργαζόμενους με σχέση εξαρτημένης εργασίας και τους παρέχονται  ασφάλεια για την υγεία, ανταγωνιστικοί μισθοί με βάση τις ώρες εργασίας, και επίδομα αδείας.

Σχετικά με την επίκαιρη  συζήτηση για την εσφαλμένη ερμηνεία των εργασιακών σχέσεων που διέπουν τους εργαζόμενους στις πλατφόρμες, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι πολλές από αυτές προσφέρουν ασφαλιστική κάλυψη για ατυχήματα και νοσηλεία χωρίς κόστος για τους εργαζόμενους.

Το ασφαλιστικό συμβόλαιο της εταιρείας «Deliveroo», για παράδειγμα, καλύπτει riders, από τη στιγμή που είναι συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο και για μία ώρα μετά τη σύνδεση, και παρέχει υποστηρικτικό εισόδημα όταν αδυνατούν να εργαστούν μετά από τραυματισμό.

Στη Γαλλία, ιδιαίτερα, oι riders στην ανωτέρω εταιρεία, επωφελούνται επίσης από άδεια ασθενείας με αποδοχές  30 ευρώ ανά ημέρα για 15 ημέρες - εφόσον έχουν ολοκληρωθεί τουλάχιστον 30 παραδόσεις  τις προηγούμενες οκτώ εβδομάδες και παρέχονται ασφαλιστικές εισφορές και παροχές κοινωνικής προστασίας.

Στην Ινδία όλες οι πλατφόρμες  υποχρεούνται να παρέχουν στους εργαζόμενούς τους, είτε απασχολούνται με εξαρτημένη εργασία, είτε ως ελεύθεροι επαγγελματίες, ασφάλιση υγείας και ζωής. Επιπλέον, μερικές από τις πλατφόρμες παράδοσης (όπως η «Swiggy») παρέχουν ιατρική κάλυψη και ασφάλιση ατυχημάτων στους εργαζόμενους και στα μέλη της οικογένειάς τους.

Κοινωνική προστασία και κοινωνική ασφάλιση

Η κοινωνική προστασία και κοινωνική ασφάλιση είναι θεμελιώδες δικαίωμα και περιλαμβάνει παροχές για την ανεργία, τον εργασιακό τραυματισμό, την ασθένεια, το γήρας, την αναπηρία, καθώς και την προστασία  της μητρότητας, των τέκνων και των οικογενειών. Αυτά τα ουσιώδη όμως δεν είναι δεδομένα για τους εργαζόμενους στις ηλεκτρονικές πλατφόρμες.

Μόνο ένα μικρό ποσοστό εργαζομένων σε διαδικτυακές πλατφόρμες έχουν κάλυψη κοινωνικής ασφάλισης. Αποκαρδιωτικό είναι το γεγονός ότι σε έρευνα του ILO, το 40 % των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι είχαν ασφάλιση υγείας, με μικρές διαφορές ανά φύλο.

 Ένα υψηλότερο ποσοστό των ερωτηθέντων σε πλατφόρμες μικροεργασίας (61%) ανέφεραν ότι είχαν ασφάλιση υγείας, η οποία καλυπτόταν μέσω της κύριας εργασίας τους  ή μέσω του συζύγου τους .

 Ωστόσο, τα ποσοστά  ήταν ιδιαίτερα χαμηλά μεταξύ των ερωτηθέντων οι οποίοι εργάζονταν ως ελεύθεροι επαγγελματίες (16%) .

Επιπλέον, ένα πολύ μικρό ποσοστό των ερωτηθέντων (λιγότερο από 20%) σε διαδικτυακές πλατφόρμες που έχουν αναφερθεί καλύπτονται για εργατικό ατύχημα, ανεργία και ασφάλιση αναπηρίας, ή για συντάξεις γήρατος ή παροχές συνταξιοδότησης (δημόσιες και ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προγράμματα).

Η πρόσβαση σε άδεια με αποδοχές και επιδόματα ασθενείας ή επιδόματα ανεργίας είναι αρκετά περιορισμένη για τους εργαζομένους στις ηλεκτρονικές πλατφόρμες και δη στους riders, δημιουργώντας έτσι πολλαπλούς κινδύνους κατά τη διάρκεια της πανδημία COVID-19.

 Η πλειοψηφία των εργαζομένων εξαρτώνται εξ ολοκλήρου από την εργασία τους στις πλατφόρμες , χωρίς αμειβόμενη αναρρωτική άδεια και επιδόματα ασθενείας και δεν έχουν την δυνατότητα θα μπουν σε αυτο-απομόνωση ακόμη και αν εμφανιστούν συμπτώματα  της COVID-19, θέτοντας κινδύνους τόσο για τον εαυτό τους όσο και για τους άλλους. Ταυτόχρονα, δεδομένου του κόστους υγειονομικής περίθαλψης σε ορισμένες χώρες και η έλλειψη κάλυψης ασφάλισης υγείας για τους εργαζόμενους στις πλατφόρμες, η νοσηλεία ακόμα και ο εμβολιασμός για την COVID-19, μπορεί να είναι δύσκολη.

Χαρακτηριστικό είναι ότι σύμφωνα με διεθνή έρευνα σε εργαζόμενους στις ηλεκτρονικές πλατφόρμες στους τομείς των ταξί και της παράδοσης (τόσο βάσει εφαρμογών όσο και παραδοσιακών) ανέφεραν ότι είτε αυτοί είτε ένα μέλος της οικογενείας τους, είχαν βρεθεί θετικοί ή είχαν συμπτώματα που σχετίζονται με την COVID-19. Αν και οι περισσότεροι από αυτούς  ενημέρωσαν τις εταιρείες εφαρμογών για την κατάστασή τους, μόνο ένας εργαζόμενος που εργάζεται σε ηλεκτρονική πλατφόρμα, έλαβε εφάπαξ οικονομική αποζημίωση (70 δολάρια ΗΠΑ) ή ισοδύναμο δύο ημερών εργασίας.

Σε μια άλλη περίπτωση, εργαζόμενος ο οποίος δεν είχε συμπτώματα αλλά ζούσε με κάποιον που βρέθηκε θετικός στην Covid-19, οδηγήθηκε σε άδεια άνευ αποδοχών και ο λογαριασμός του απενεργοποιήθηκε ένα μήνα μετά την ενημέρωση της εταιρείας για την κατάστασή του.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι περίπου το 70% των εργαζομένων στις ηλεκτρονικές πλατφόρμες, ανέφεραν ότι θα ήταν αδύνατο να λάβουν άδεια ασθενείας με αποδοχές ή να λάβουν αποζημίωση, σε περίπτωση που βρίσκονταν θετικοί στην COVID -19.

Επειδή τα ανωτέρω στοιχεία είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά και δη εν μέσω της πανδημίας, ορισμένα κράτη έχουν θεσπίσει προσωρινά μέτρα για να μετριάσουν τις επιπτώσεις της πανδημίας στους εργαζόμενους αυτούς, όπως η εγγύηση της πρόσβασής τους στην υγειονομική περίθαλψη, ενισχύοντας την εισοδηματική τους ασφάλεια, αυξάνοντας τα επίπεδα παροχών, και καθιερώνοντας την επέκταση της κάλυψης σε ομάδες εργαζομένων που εργάζονται ως riders,χαρακτηρίζοντάς τους μάλιστα ως «ομάδα-στόχο» για την κάλυψή τους.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα κάλυψης των αναγκών των συγκεκριμένων εργαζόμενων σε σχέση με τον covid-19 και την κοινωνική προστασία:

• Η Ιρλανδία και η Φιλανδία επέκτεινε την παροχή των επιδομάτων ασθενείας επεκτάθηκαν σε όλους τους εργαζόμενους
• Τα επιδόματα ανεργίας των Ηνωμένων Πολιτειών επεκτάθηκαν για να συμπεριλάβουν εργαζόμενους που δεν καλύπτονται από ασφάλιση ανεργίας, συμπεριλαμβανομένων των αυτοαπασχολούμενων.
• είναι ανεπαρκή

Κοινωνική προστασία εργαζομένων σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες

Τα ποσοστά κάλυψης των εργαζομένων, κατά την έρευνα της ΔΟΕ σε σχέση με την προστασία που απολαμβάνουν οι εργαζόμενοι με σχέση εξαρτημένης εργασίας αποτυπώνονται ως εξής: Ασφάλιση και υγειονομική περίθαλψη έχει το 43% αυτών. Πρόσβαση σε συνταξιοδοτικά επιδόματα  έχει μόλις το 23 %. Επίδομα ανεργίας παρέχεται μόνο στο 9%. Αναπηρικά επιδόματα παρέχονται στο 7% όσων το έχουν ανάγκη. Προστασία και κάλυψη σε περίπτωση εργατικού ατυχήματος έχει μόλις το 18% των ανωτέρω εργαζόμενων.

Στον αντίποδα, χώρες όπως η Κίνα και η Ουκρανία καλύπτουν τη  σύνταξη γήρατος ή  τις παροχές συνταξιοδότησης στους ανωτέρω εργαζόμενους. Kαι τα ποσοστά αυτά είναι συγκριτικά υψηλότερα σε πιο αναπτυγμένες χώρες, και ανέρχονται για την κάλυψη ασφάλισης υγείας σε ποσοστό 61% και σε ποσοστό 35% για παροχές συνταξιοδότησης.

Τα ανωτέρω ευρήματα του ILO υπογραμμίζουν σαφώς ότι είναι ανεπαρκής η κάλυψη της κοινωνικής προστασίας για τους εργαζόμενους στις ηλεκτρονικές πλατφόρμες και χρήζει ρύθμισης το φλέγον ζήτημα του πλαισίου της εργασίας τους.

Απλήρωτη εργασία και ευημερία των επιχειρήσεων

Έρευνα του ILO καταδεικνύει ότι τα κέρδη στις ηλεκτρονικές πλατφόρμες διατηρούνται και επαυξάνονται, από την  απλήρωτη εργασία των εργαζομένων τους. Εργαζόμενοι σε αυτές τις πλατφόρμες, κατά μέσο όρο, εργάζονται επιπλέον 27 ώρες σε μια τυπική εβδομάδα, με το ένα τρίτο του χρόνου τους ή οκτώ ώρες με απλήρωτη εργασία.

Οι μέσες ωριαίες αποδοχές (πληρωμένες και απλήρωτος χρόνος) σε αυτές τις πλατφόρμες είναι 3,4 δολάρια ΗΠΑ, και οι μισοί από αυτούς τους εργαζόμενους κερδίζουν λιγότερο από 2,1 δολάρια ΗΠΑ ανά ώρα. Με αυτό τον τρόπο αποδεικνύεται η εργασιακή κατάχρηση των επιχειρήσεων αυτών και η δυσχερής θέση των εργαζομένων.

Η φιλεργατική Ιταλία, η Ισπανία και ο αγώνας των riders

Το παγκόσμιο μέτωπο γεννήθηκε στη Ρώμη, με τη μάχη για τους επισφαλείς εργαζόμενους των ψηφιακών πλατφορμών στον πόλεμο ενάντια στους γίγαντες της «εφήμερης» οικονομίας. Δηλαδή, αυτού του οικονομικού μοντέλου που βασίζεται στην κατά παραγγελία εργασία, περιστασιακή και προσωρινή, και όχι σε σταθερές και συνεχείς εργασιακές επιδόσεις, που χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερες συμβατικές εγγυήσεις.

 Η «Amazon» στην Ιταλία απασχολεί 9.500 εργαζόμενους σε αποθήκες και 19.000 οδηγούς, ουδείς εκ των οποίων απασχολείται με σύμβαση εξαρτημένης εργασίας. Η απεργιακή κινητοποίηση των συνδικάτων είχε συμμετοχή 75%.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως το δικαστήριο του Μιλάνο επέβαλλε πρόστιμο 733 εκατομμυρίων ευρώ στις εταιρείες παράδοσης τροφίμων για παραβίαση των προτύπων ασφαλείας για τους διανομείς τους και την υποχρέωση να προσλάβουν 60.000 εργαζόμενους, μια απόφαση προς το παρόν μοναδική στον κόσμο και ενάντια στην οποία οι πλατφόρμες έχουν ήδη ασκήσει έφεση.

Στο ευρωπαϊκό μέτωπο, η κυβέρνηση Ντράγκι συνεργάζεται με την Ισπανία για τη σύνταξη ενός νέου κανονισμού για τους εργαζόμενους στις ψηφιακές πλατφόρμες και πιέζει για συντονισμό σε επίπεδο ηπείρου για την προστασία των δικαιωμάτων τους, προσπαθώντας  να οικοδομήσουν ένα αποτελεσματικό και τακτικό σύστημα με προτεραιότητα την αποφυγή της εκμετάλλευσης.

Στην Ισπανία, η κυβέρνηση του Pedro Sanchez, μετά από συμφωνία με τα συνδικάτα, ψήφισε διάταγμα που αναγνωρίζει τους riders ως εργαζόμενους με σχέση εξαρτημένης εργασίας.  Η απόφαση αυτή ελήφθη βάσει πρότερης απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία υπάρχει "εργασιακή σχέση" μεταξύ των αναβατών και της εφαρμογής παράδοσης τροφίμων Giovo με έδρα τη Βαρκελώνη.

Ακόμη και στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι οι οδηγοί της «Uber» και οι οδηγοί παράδοσης είναι εργαζόμενοι και όχι ανεξάρτητα απασχολούμενοι ή εργολάβοι.

Τα όσα προεκτέθηκαν, βάση της έρευνας του I.L.O., διαφωτίζουν τις συνθήκες εργασίας των riders και τον αποκλεισμό τους από βασικές πρόνοιες του κράτους δικαίου, ανά τον κόσμο, καθιστώντας τους «αόρατους» εργαζόμενους και ιδιαίτερα ευάλωτους ειδικά στις συνθήκες της πανδημικής κρίσης.

ΠΗΓΗ