Γιατί η Ομοσπονδία των Νοσοκομειακών Γιατρών (ΟΕΝΓΕ) -και όχι μόνο- αντιδρά στο ξεπούλημα του DNA νεογνών από το υπουργείο Υγείας; - Αποκαλυπτική συνέντευξη του προέδρου της - Έντονες οι διαμαρτυρίες

DNA

Γιατί η ΟΕΝΓΕ αντιδρά στο ξεπούλημα του DNA νεογνών από το υπουργείο Υγείας

Ηλιάνα Τεβουνά

 

Αποκαλυπτική συνέντευξη του προέδρου της Ομοσπονδίας Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδος, (ΟΕΝΓΕ), Γιάννη Γαλανόπουλου στο Κοσμοδρόμιο.

Τις έντονες αντιδράσεις της Ομοσπονδίας Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδος (ΟΕΝΓΕ) και πλήθους επιστημόνων προκαλεί η πρόσφατη σημαντική δημοσιογραφική αποκάλυψη των Reporters United περί της αδιαφανούς συμφωνίας του υπουργείου Υγείας με δύο ιδιωτικές εταιρίες-θυγατρικές της αμερικανικής PlumCareRWE για τη συλλογή δειγμάτων DNA περίπου 100.000 νεογνών που θα γεννηθούν στη χώρα μας από τον Ιανουάριο του 2025 ως τον Δεκέμβριο του 2029. Πρόκειται για συλλογή δειγμάτων που αφορά το πρόγραμμα γενωμικής αλληλούχισης «FirstSteps», μία ιδιωτική επένδυση ύψους περίπου 56.000.000 ευρώ, στην οποία το ελληνικό δημόσιο δεν συμβάλλει οικονομικά αλλά επιδιώκεται να λειτουργήσει ως φορέας «διευκόλυνσης» όλης της διαδικασίας.

Στόχος του προγράμματος First Steps δεν είναι να επωφεληθεί η δημόσια υγεία αλλά να γίνει κερδοσκοπική εμπορική εκμετάλλευση όσων στοιχείων προκύψουν από τις αναλύσεις του γενετικού υλικού των νεογνών, εν αγνοία των γονιών και των οικογενειών τους.

Βεβαίως δεν πρόκειται για… ελληνική πατέντα αλλά για εξέλιξη που δρομολογεί η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα πολυεθνικά συμφέροντα που επωφελούνται από την κερδοσκοπική εκμετάλλευση (και) του ανθρώπινου γονιδιώματος. Το αδιαφανές πρόγραμμα που προκύπτει από τη μυστική (μέχρι να αποκαλυφθεί από δημοσιογράφους) συμφωνία του υπουργού Υγείας Άδωνη Γεωργιάδη με τις δύο εταιρίες αποτελεί υλοποίηση της στρατηγικής της Ε.Ε. όπως ο κανονισμός για τις ουσίες ανθρώπινης προέλευσης (2024/1938) ο οποίος θεσμοθετεί και νομιμοποιεί την εμπορευματοποίηση συστατικών του ανθρώπινου σώματος και δίνει τη διαχείρισή τους στους ομίλους Υγείας…

Το Κοσμοδρόμιο επικοινώνησε με τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδος, (ΟΕΝΓΕ), Γιάννη Γαλανόπουλο, ο οποίος είχε την καλοσύνη να απαντήσει στα ερωτήματά μας.

Ο πρόεδρος της ΟΕΝΓΕ, Γιάννης Γαλανόπουλος

Ποιες είναι οι ανησυχίες της ΟΕΝΓΕ για το πρόγραμμα γενετικής αλληλούχισης 100.000 νεογνών «First Steps Initiative» από δύο ιδιωτικές εταιρίες με έδρα στην Αθήνα που φέρονται ως θυγατρικές της αμερικανικής PlumCareRWE;

Γενικώς ανησυχούμε με τη συνεχή και ολοένα πιο προωθημένη εμπορευματοποίηση της Υγείας και ασφαλώς και σε ότι αφορά την εξέλιξη αυτή με το DNA. Πρόκειται για σαφή προσπάθεια εμπορικής εκμετάλλευσης των αποτελεσμάτων της ανάλυσης του γονιδιώματος των νεογνών αφού τα στοιχεία αυτά θα ανήκουν στις ιδιωτικές εταιρείες και μάλιστα όλο αυτό γίνεται εν κρυπτώ και χωρίς γνώση των γονέων των παιδιών. Οι ευθύνες τόσο της σημερινής κυβέρνησης της ΝΔ όσο και των προηγούμενων είναι τεράστιες αφού εδώ και χρόνια προχωρούν την εμπορευματοποίηση της Υγείας, στρώνοντας το έδαφος και για το γονιδίωμα, που μαζί με μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες υλοποιούσαν μέσω πιλοτικών προγραμμάτων και τώρα με την προγραμματική σύμβαση το DNA των νεογνών παραδίδεται εξ ολοκλήρου σε ιδιωτικούς κολοσσούς. Την ίδια στιγμή μάλιστα που αναμένεται αύξηση των κερδών στη αγορά νεογνικών εξετάσεων για τους μεγάλους ομίλους της Υγείας.

Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείται στις μαιευτικές κλινικές μέσω της αμφιλεγόμενης σύμβασης του υπουργείου Υγείας; Ενημερώνονται επαρκώς οι γονείς; Με ποια κριτήρια συλλέγονται τα γενετικά δεδομένα νεογνών;

Με βάση την ανακοίνωση του υπουργού υγείας το πρόγραμμα ακόμα δεν έχει τεθεί σε ισχύ όμως η σύμβαση προβλέπει το υλικό να συλλέγεται από το Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού (ΙΥΠ). Η σύμβαση δεν περιέχει καν την έννοια της γονικής συναίνεσης στη συγκεκριμένη διαδικασία ενώ κανένας επίσημος επιστημονικός φορέας μέχρι σήμερα δεν έχει εκφράσει την αναγκαιότητα για την εφαρμογή αυτής της μεθόδου που και στο εξωτερικό ακόμα δεν έχει λάβει πλήρη πιστοποίηση και βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο.

Ο υπουργός Υγείας Αδωνις Γεωργιάδης πίσω από το αμφιλεγόμενο πρόγραμμα FirstSteps

Υπάρχει δυνατότητα να αρνηθούν οι γονείς τη μεταφορά αιματολογικού νεογνικού δείγματος στις συγκεκριμένες ή άλλες ιδιωτικές εταιρίες;

Δεν προβλέπεται να ερωτηθούν από τη σύμβαση και ουσιαστικά αυτό θα γινόταν εν κρυπτώ αν δεν είχε αποκαλυφθεί το θέμα.

Η δημοσιογραφική έρευνα έχει αποκαλύψει πως από τον Ιανουάριο του 2025 έχει αρχίσει η συλλογή δειγμάτων αίματος περίπου 20.000 νεογνών. Γνωρίζετε εάν έχουν όντως δοθεί τόσα δείγματα στις εταιρίες Real Genix και Beginnings οι οποίες περιέργως δεν έχουν καν σαφές προφίλ ιστοσελίδων στο Ίντερνετ;

Επίσημα γνωρίζουμε, από την ανακοίνωση του υπουργού κ Γεωργιάδη ότι δεν έχει ξεκινήσει ακόμα λόγω αντιδράσεων από το ΙΥΠ. Δεν έχουμε άλλη ενημέρωση σχετικά. Θα πρέπει όμως να δοθούν επίσημες εξηγήσεις λεπτομερώς.

Τι σημαίνει ιδιωτικοποίηση των γενετικών δεδομένων 100.000 νεογνών και γιατί θεωρείτε πως οι ιδιωτικές εταιρίες αποφάσισαν να επωμιστούν όλο το κόστος  ύψους 56 εκατ. ευρώ για την αλληλούχιση DNA ώστε να κάνουν γενετικό έλεγχο (και όχι βιοχημικό νεογνικό έλεγχο όπως κάνει ως τώρα Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού;) 

Σημαίνει αποτελέσματα γενετικής ανάλυσης, δεδομένα ιατρικά και πληροφορίες που θα ανήκουν αποκλειστικά στις ιδιωτικές εταιρείες, θα είναι αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης κάθε είδους, αντικείμενο αγοραπωλησίας. Ασφαλιστικές εταιρείες ή φαρμακοβιομηχανίες θα είχαν μεγάλο ενδιαφέρον για την απόκτηση τέτοιων δεδομένων. Δημιουργεί εύλογα απορίες το γεγονός ότι ένα τόσο κοστοβόρο πρότζεκτ  θα χρηματοδοτηθεί αποκλειστικά από ιδιώτες. Ιδιώτης χωρίς κέρδος δεν επενδύει. Δεν είναι τυχαίο ότι η παραπάνω εξέλιξη προκάλεσε ομόφωνη απόφαση του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΙΥΠ στην οποία διατυπώνονται σοβαρές επιφυλάξεις και δεν έχει προβεί σε παραχώρηση νεογνικών δειγμάτων στις εν λόγω ιδιωτικές εταιρείες, παραθέτοντας προβληματισμούς μεταξύ άλλων για τα προβλήματα ηθικής και δεοντολογίας που εγείρει η συνέργεια σε ένα τέτοιο εγχείρημα μαζικής κλίμακας γενωμικού ελέγχου. Επίσης, το ΙΥΠ επισημαίνει ακόμα ότι το γενωμικό screening παράγει δεδομένα για το νεογνό και την οικογένειά του που μπορούν να αξιοποιηθούν διαχρονικά και ποικιλοτρόπως, όπως για την ιατροδικαστική, για κάλυψη από ασφαλιστικές εταιρείες κ.ο.κ. Το Επιστημονικό Συμβούλιο του ΙΥΠ εγείρει ακόμα προβληματισμούς αναφορικά με τη διασφάλιση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων των νεογνών / οικογενειών και την αποτροπή οιουδήποτε κινδύνου απειλής κατά της τελευταίας, είτε για λογούς κακόβουλης υπεξαίρεσης από τρίτο, είτε εμπορικής εκμετάλλευσης, εμπορίας δεδομένων κ.ο.κ. Γι’ αυτό και σε άλλο σημείο τονίζει την ανάγκη να εξασφαλιστεί ότι οι κάρτες Guthrie (τρόπος συλλογής των σταγόνων αίματος από τα νεογνά) θα χρησιμοποιούνται μόνο σύμφωνα με τους κανόνες της ιατρικής ηθικής και δεοντολογίας, προς όφελος των μικρών ασθενών και των οικογενειών, χωρίς να αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης ή να διατρέξουν κινδύνους διαρροών προσωπικών δεδομένων ευαίσθητου χαρακτήρα.

Υπάρχει ανάλογο προηγούμενο σε άλλη χώρα της Ε.Ε.; 

Δεν έχω εικόνα για άλλη χώρα της ΕΕ όμως ακριβώς η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση με τους κανονισμούς και τις κατευθύνσεις της, που άλλωστε υιοθέτησαν και υιοθετούν όλες οι μέχρι σήμερα κυβερνήσεις, είναι αυτή που φτιάχνει το έδαφος για τέτοιες ενέργειες. Συγκεκριμένα, πρόκειται για υλοποίηση της στρατηγικής της ΕΕ όπως ο κανονισμός για τις ουσίες ανθρώπινης προέλευσης (2024/1938) ο οποίος θεσμοθετεί και νομιμοποιεί την εμπορευματοποίηση συστατικών του ανθρώπινου σώματος και δίνει τη διαχείρισή τους στους ομίλους Υγείας όπως επίσης και για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Δεδομένων Υγείας (2025/327) που δίνει τη δυνατότητα στα μονοπώλια της Υγείας, του Φαρμάκου αλλά και ασφαλιστικών να συλλέγουν και να επεξεργάζονται δεδομένα για την υγεία ασθενών μετατρέποντάς τα σε χρυσοφόρο εμπόρευμα.

Αληθεύει πως η ιδιωτική εμπορική εκμετάλλευση των γενετικών δεδομένων μπορεί σήμερα ή μελλοντικά να οδηγήσει σε γονιδιακές θεραπείες ή διαγνωστικά τεστ DNA με σκοπό την κερδοσκοπία των εταιριών αντί να ευεργετηθεί η δημόσια υγεία;

Κάθε επιστημονικό δεδομένο, κάθε αποτέλεσμα μελέτης ή ανάλυσης όταν βρίσκεται υπό εμπορική εκμετάλλευση, αγοράζεται και πουλιέται είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα αξιοποιηθεί για να κερδίσουν όσοι επενδύουν σε αυτό. Όσο ελπιδοφόρες είναι οι επιστημονικές ανακαλύψεις, όσο προοδευτική είναι η επιστήμη άλλο τόσο τροχοπέδη αποτελεί η υπαγωγή της στους νόμους της αγοράς και όχι στην υπηρεσία των λαϊκών αναγκών.

Γιατί πιστεύετε πως το υπουργείο Υγείας την κράτησε μυστική μέχρι την αποκάλυψη της υπόθεσης από δημοσιογραφική έρευνα; Ποιες είναι οι ευθύνες του υπουργείου;

Οπωσδήποτε δημιουργεί ερωτήματα η εν κρυπτώ υπογραφή της σύμβασης. Ήταν λογικό να υπάρξουν αντιδράσεις και προφανώς γι’ αυτό το λόγο κρατήθηκε κρυφό. Αν ο πραγματικό στόχος ήταν η πρόληψη και η έγκαιρη ανίχνευση νοσημάτων στα παιδιά σε μαζική κλίμακα αυτό θα είχε ανακοινωθεί με τυμπανοκρουσίες.  

Πώς ακριβώς η αδιαφανής σύμβαση του υπουργείου με τις εταιρίες RealGenix και Beginnings υποχρεώνει σε συνεργασία τις μαιευτικές  κλινικές των νοσοκομείων της χώρας; Γνωρίζετε ποια νοσοκομεία έχουν υποχρεωθεί σε τέτοια «συνεργασία»; (σ.σ. Ως τώρα έχουν ακουστεί τα νοσοκομεία Αλεξάνδρα, Θεσσαλίας και Παπαγεωργίου)

Εφόσον το ινστιτούτο υγείας παιδιού θα συλλέγει τα δείγματα τότε αυτό αφορά όλες τις μαιευτικές κλινικές. Μέχρι στιγμής όμως η άρνηση του ΙΥΠ να παραχωρήσει δείγματα στις ιδιωτικές εταιρείες έχει φρενάρει τη διαδικασία.

Πέρα από την πρόσφατη κατατοπιστική ανακοίνωση της ΟΕΝΓΕ μελετάτε κάποιους άλλους τρόπους αντίδρασης απέναντι στην εμπορική εκμετάλλευση των γενετικών δεδομένων 100.000 νεογνών;

Παρακολουθούμε το θέμα και όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοικτά. Πρωτίστως πρέπει να κατανοηθεί σε όλο του το εύρος το θέμα. Επεξεργαζόμαστε παρεμβάσεις για το επόμενο διάστημα.

ΠΗΓΗ 

- ΔΙΑΒΑΣΤΕ επίσης:

Διαμαρτυρίες για την “πώληση” DNA νεογνών

Μια εμπορική συμφωνία σαν αυτές σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας, βρίσκεται στο επίκεντρο της νέας καταγγελίας των νοσοκομειακών γιατρών. Το υπουργείο υγείας υπό τον Άδωνι Γεωργιάδη κατηγορείται ευθέως ότι “εμπορεύεται” το DNA νεογνών που έχουν γεννηθεί από το 2025 έως και το 2029 παραχωρώντας το, σε δύο ιδιωτικές εταιρείες των Ηνωμένων Πολιτειών. Δεδομένα DNA που συλλέγονται σε ελληνικά νοσοκομεία για να παραδοθούν στις ιδιωτικές εταιρείες οι οποίες έχουν το δικαίωμα να διατηρούν τα “γενωμικά δεδομένα” και την αποκλειστική ιδιοκτησία τους στην έρευνα. Ήδη τουλάχιστον 195 επιστήμονες και ιατροί υπογράφουν Ανοιχτή Επιστολή διαμαρτυρίας, ζητώντας να εκπέσει η σύμβαση!

Η συγκεκριμένη έρευνα υπό τον τίτλο First Steps φιγουράρει σε πολλές διαφημίσεις στις ΗΠΑ καθώς καταγράφει ολόκληρο το DNA και πλασάρεται ως “λύση” για μελλοντικές ασθένειες. Ωστόσο αυτή η έρευνα βρίσκεται σε ερευνητικό στάδιο, και όπως επισημαίνει η ΟΕΝΓΕ , “δεν έλαβε έγκριση από τις αρμόδιες διεθνείς επιτροπές γιατί εγείρονται σοβαρά βιοηθικά διλήμματα”. Με αυτές τις δύο εταιρείες, “RealGenics” και “Beginnings” υπέγραψε σύμβαση το υπουργείο υγείας, σύμβαση που έως και τον περασμένο Απρίλιο παρέμεινε κρυφή στα συρτάρια του Άδωνι Γεωργιάδη. 

Μια αποκαλυπτική έρευνα της δημοσιογραφικής ομάδας των Reporters United και της “Εφημερδίας των Συντακτών” τον περασμένο Απρίλιο έβγαλε στη φόρα την “κρυφή σύμβαση” που καταδεικνύει τη μαζική συλλογή δειγμάτων νεογνών και την παραχώρησή τους χωρίς τη συναίνεση των γονέων σε δυο αμερικάνικες εταιρείες

Ανοιχτή Επιστολή διαμαρτυρίας

“Για το DNA των παιδιών μας”, τιτλοφορείται η “Ανοιχτή επιστολή για τον γενετικό έλεγχο των νεογνών” την οποία υπογράφουν ήδη 195 επιστήμονες και γιατροί στους τομείς βιολογίας, γενετικής, ιατρικής, επιστημών υγείας. Η συλλογή υπογραφών συνεχίζεται. Σε αυτήν αναφέρεται:

Πρόσφατα έγινε γνωστή από δημοσιεύματα στον τύπο (Reporters United και Εφημερίδα Συντακτών) η Προγραμματική Σύμβαση που έχει υπογραφεί από τον Υπουργό Υγείας και τον Εκπρόσωπο δύο ιδιωτικών εταιρειών με αντικείμενο την ανάλυση του γονιδιώματος (ολόκληρου του DNA) των νεογέννητων παιδιών της χώρας. 

Η Σύμβαση προβλέπει να παραδίδονται για γονιδιωματική ανάλυση σε μια από τις συμβαλλόμενες ιδιωτικές εταιρείες τρεις σταγόνες αίματος για κάθε παιδί (από τις πέντε) που σήμερα λαμβάνονται πάνω σε ειδική κάρτα από όλα τα νεογέννητα μωρά στα μαιευτήρια της χώρας, συγκεντρώνονται στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού και ελέγχονται για περίπου 30 νοσήματα με καθιερωμένες μεθόδους, στο πλαίσιο του πολύ σημαντικού «Εθνικού Προγράμματος Προληπτικού Ελέγχου Νεογνών» .

Σύμφωνα με τη Σύμβαση, θα εκχωρηθεί στη μια ιδιωτική εταιρεία η «αποκλειστική ιδιοκτησία» των δεδομένων της συνολικής αλληλούχισης του γονιδιώματος (whole genome sequencing), δηλ. η πλήρης καταγραφή του DNA, για 100.000 νεογέννητα παιδιά της χώρας. Θεωρούμε ότι η εκχώρηση αυτή είναι από κάθε άποψη απαράδεκτη και εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους.  

Εμείς που υπογράφουμε παρακάτω, επιστήμονες στα πεδία της βιολογίας, γενετικής, ιατρικής, επιστημών υγείας, νομικής, βιοηθικής, κοινωνικών επιστημών, καθώς και άμεσα ενδιαφερόμενοι, σας καλούμε να ασκήσετε την επιρροή σας ώστε:

>>να ακυρωθεί η Προγραμματική Σύμβαση αυτή, γιατί δεν πληροί τις απαραίτητες προϋποθέσεις για υπεύθυνη και επωφελή εφαρμογή του εξαιρετικά κρίσιμου και ευαίσθητου εγχειρήματος του προληπτικού γονιδιωματικού ελέγχου νεογνών,

>>να αναληφθούν πρωτοβουλίες για τη διαμόρφωση του κατάλληλου πλαισίου για την αξιοποίηση των σημερινών επιστημονικών εξελίξεων στον τομέα του πληθυσμιακού προληπτικού ελέγχου με αλληλούχιση του ανθρώπινου γονιδιώματος προς όφελος της υγείας των παιδιών και των οικογενειών τους και του δημόσιου συμφέροντος.

Η αντίθεσή μας ενισχύεται από τα χαρακτηριστικά του προγράμματος καθολικού ελέγχου του γονιδιώματος των νεογνών, όπως απορρέουν από τη Σύμβαση:

1.  Έλλειψη πρόβλεψης για ελεύθερη και ανακλητή συναίνεση των γονέων, όπως απαιτείται από βασικές αρχές ηθικής και δεοντολογίας.

2.  Έλλειψη σαφούς τοποθέτησης ότι το πρόγραμμα που σχεδιάζεται έχει ερευνητικό χαρακτήρα, με αβεβαιότητα για κρίσιμες πλευρές του προληπτικού σχεδιασμού και με ανοιχτά ιατρικά, ηθικά και κοινωνικά διλήμματα, ενώ το ζήτημα του πληθυσμιακού γονιδιωματικού ελέγχου νεογνών βρίσκεται ακόμη σε ερευνητικό στάδιο διεθνώς.

3.  Απουσία επιστημονικής τεκμηρίωσης και διαφάνειας για τα πρωτόκολλα, τη διαγνωστική αξία των εξετάσεων και τις προβλεπόμενες παρεμβάσεις σε περίπτωση θετικού αποτελέσματος, έλλειψη εστίασης σε παθήσεις με δυνατότητα άμεσης κλινικής ωφέλειας για τα παιδιά και έκδηλη ακαταλληλότητα του γενικού ορίου των 9 μηνών που προβλέπει η Σύμβαση για την ενημέρωση των γονέων σχετικά με τα αποτελέσματα.

4.  Έλλειψη προβλέψεων για τις αναγκαίες υπηρεσίες υγείας και γενετικής συμβουλευτικής, όπως απαιτεί η Σύμβαση του Οβιέδο (βλ.εδώ, άρθρο 12), για την υποστήριξη παιδιών και οικογενειών με θετικά ή αμφίβολα ευρήματα, όταν ταυτόχρονα υπάρχει έλλειψη Κλινικών και Εργαστηριακών Γενετιστών στην Ελλάδα και σοβαρή ανεπάρκεια στο θεσμικό πλαίσιο για τις ειδικότητες αυτές.

5.  Απουσία δημόσιας διαβούλευσης με την επιστημονική κοινότητα και συνολικά την κοινωνία, όπως γίνεται σε άλλες χώρες, ως προϋπόθεση για την έναρξη σχετικών ερευνητικών προγραμμάτων. Αντίθετα, στη Σύμβαση προβλέπεται ρήτρα εχεμύθειας για «το όλο έργο».

6.  Έλλειψη κανόνων για τη χρήση του γονιδιώματος του πληθυσμού για ερευνητικούς ή άλλους σκοπούς στην Ελλάδα, χωρίς θεσμοθέτηση ανεξάρτητου φορέα εποπτείας με συμμετοχή ειδικών, νομικών, πολιτών και ασθενών, θεσμοί που αλλού είναι καθιερωμένοι.

7.  Απουσία καθορισμού διαδικασιών διαχείρισης των σταγόνων αίματος που θα απομένουν μετά την ανάλυση, οι οποίες εκ των πραγμάτων αποτελούν βιοτράπεζα, καθώς δεν υπάρχει στην Ελλάδα σχετικό κανονιστικό πλαίσιο (βλ. εδώ). Απουσία συγκεκριμένου καθορισμού διαδικασιών προστασίας των δεδομένων αλληλούχισης από κακόβουλη υπεξαίρεση, επαναταυτοποίηση (παρά την ψευδωνυμοποίηση), κατάχρηση και εμπορία.

8.  Απουσία ανεξάρτητης γνωμοδότησης για το πρόγραμμα από αρμόδιο επιστημονικό όργανο και από αρμόδια επιτροπή βιοηθικής.

9.  Αγνόηση της επιστημονικής γνώμης του καθ’ ύλην αρμόδιου Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού (βλ. εδώ) και της επιφύλαξης ότι η παροχή σταγόνων αίματος για το ερευνητικό πρόγραμμα ελέγχου του γονιδιώματος μπορεί να υπονομεύσει τεχνικά την ικανοποιητική διενέργεια του δοκιμασμένου Προληπτικού Ελέγχου Νεογνών καθώς και την κοινωνική εμπιστοσύνη προς αυτό.

10. Έλλειψη διαφάνειας για τη χρηματοδότηση του προγράμματος (η Σύμβαση αναφέρεται γενικά σε κεφάλαια «από εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και ανάπτυξης καινοτόμων φαρμακευτικών προϊόντων») και για τα ανταλλάγματα που θα δοθούν έναντι της χρηματοδότησης αυτής.

Ο καθολικός έλεγχος των νεογέννητων παιδιών της χώρας με συνολική αλληλούχιση του γονιδιώματος μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο έγκαιρης διάγνωσης και θεραπευτικής παρέμβασης. Ωστόσο, για να είναι επωφελής πρέπει να γίνει με την τήρηση αυστηρών προϋποθέσεων και όχι με την προχειρότητα, αδιαφάνεια και υποστήριξη συμφερόντων που διέπουν τη Σύμβαση. Επιπλέον, η συνολική αλληλούχιση του γονιδιώματος δεν είναι μια τρέχουσα εξέταση: η καθολική διενέργειά της στον παιδικό πληθυσμό αποτυπώνει γενετικά χαρακτηριστικά που συνιστούν μέρος της ταυτότητας του ελληνικού λαού.

Κατά συνέπεια, η μαζική αλληλούχιση του DNA πρέπει να γίνεται με σαφείς διαδικασίες και πρωτόκολλα, με βάση τις επιστημονικές αρχές των προληπτικών πληθυσμιακών εξετάσεων και των  γενετικών ελέγχων, τις αρχές βιοηθικής, και με απόλυτη διαφάνεια και δημόσιο έλεγχο – σε αντίθεση με τις προβλέψεις της προαναφερθείσας Προγραμματικής Σύμβασης.

Σιωπή του Α. Γεωργιάδη και συναντήσεις για “εκμετάλλευση” γονιδιώματος

Το ζήτημα είναι πολύ σοβαρό και μέχρι να φτάσει στη Βουλή στις αρχές Μαίου με τις καταγγελίες των κομμάτων της αντιπολίτευσης που ζητούν απαντήσεις, ο υπουργός υγείας Άδωνις Γεωργιάδης σιωπούσε. Ο υπουργός απάντησε δημόσια μέσα από τον λογαριασμό του στο Χ στη δημοσιογραφική αποκάλυψη μετά από τις επίμονες ερωτήσεις, υποστηρίζοντας ότι δεν έχει κάτι να κρύψει “εδώ όλα γίνονται για να σώσουμε ζωές παιδιών και τις οικογένειές τους, από ασθένειες που εμείς ακόμη στην Ελλάδα δεν μπορούμε εγκαίρως να εντοπίσουμε”. Δεν απάντησε ωστόσο στους όρους της σύμβασης που υπεγράφη με τις δύο ιδιωτικές εταιρείες και στο γιατί αυτή δεν αναρτήθηκε στη Διαύγεια. 

Και ενώ στη Βουλή έγιναν καταγγελτικές παρεμβάσεις από τα κόμματα της αντιπολίτευσης ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ και το ΚΚΕ κατέθεσε ερώτηση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο υπουργός υγείας στις 19 Μαίου με “δελτίο Τύπου” ενημέρωσε ότι είχε συνάντηση με το “τμήμα εμπορικών υποθέσεων της Αμερικανικής πρεσβείας και εκπροσώπους αμερικάνικων βιοτεχνολογικών- ιατρικών εταιρειών”. Ανάμεσα στα άλλα, όπως αναφέρεται, “στο επίκεντρο βρέθηκαν οι πολιτικές προτεραιότητες στους τομείς των γονιδιωμάτων” και οι “γενετικές θεραπείες”! Στο δελτίο Τύπου δεν αναφέρονται οι συγκεκριμένες αμερικάνικες εταιρείες. 

Οι καταγγελίες της ΟΕΝΓΕ φτάνουν και στην Κομισιόν

Οι νοσοκομειακοί γιατροί ζητάνε άμεσα απαντήσεις από το υπουργείο υγείας, αναφέρουν ότι η εν λόγω συμφωνία “τρέχει” εδώ και αρκετούς μήνες χωρίς καμία ενημέρωση, ενώ αποκαλύπτουν ότι “ Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού αρνείται να παραδώσει δείγματα αίματος των νεογνών”. Ο ΟΕΝΓΕ σημειώνει ότι η «συλλογή δειγμάτων» έχει ήδη αρχίσει από 1/1/2025. Η σχετική σύμβαση με τις δύο ιδιωτικές εταιρείες των ΗΠΑ , “RealGenics” και “Beginnings”, έχει υπογραφεί από τον υπουργό Υγείας από πέρυσι όμως ούτε δημοσιοποιήθηκε από το υπουργείο, ούτε καν αναρτήθηκε στην «Διαύγεια».

Μετά τη δημοσιογραφική αποκάλυψη επιστημονικοί φορείς, όπως η Ελληνική Εταιρεία Γενετικής, η Ελληνική Νεογνολογική Εταιρεία και το Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού, “έχουν διατυπώσει την αντίρρησή τους. Μάλιστα το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού αρνείται να παραδώσει δείγματα αίματος των νεογνών για σκοπούς αλλότριους από εκείνους για τους οποίους τα περισυνέλεξε (για τον βιοχημικό έλεγχο) και χωρίς τη συναίνεση των γονέων τους”.

Το σοκαριστικό στοιχείο στην καταγγελία της είναι ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα που υπερασπίζεται ο Άδωνις Γεωργιάδης για την προστασία της “υγείας” μελλοντικά, το πρόγραμμα “γενωμικής χαρτογράφησης First Steps, χρησιμοποιεί μία γενετική μέθοδο η οποία καταγράφει ολόκληρο το DNA, αλλά βρίσκεται ακόμα σε ερευνητικό στάδιο και δεν έχει λάβει καν έγκριση από τις αρμόδιες διεθνείς επιτροπές γιατί εγείρονται σοβαρά βιοηθικά διλήμματα”.

Είναι φανερό, σημειώνεται ότι “σε συνθήκες που η έρευνα διεξάγεται με κριτήριο το κέρδος, τα δεδομένα για το νεογνό γίνονται αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης και κατάχρησης σε βάρος του παιδιού αλλά και της οικογένειας του”. Καταγγέλλεται ότι “η εκχώρηση του DNA και ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων σε ιδιωτικές αμερικάνικες εταιρίες δεν έχει καμία σχέση με την έγκαιρη ανίχνευση και την αντιμετώπιση διαφόρων ασθενειών”, αλλά εντάσσεται ,στην πολιτική “εμπορευματοποίησης των συστατικών του ανθρώπινου σώματος και την εκχώρηση τους στους ιδιωτικούς ομίλους της υγείας, του Φαρμάκου αλλά και των ιδιωτικών ασφαλιστικών εταιρειών, μετατρέποντας τα σε χρυσοφόρο εμπόρευμα”.

Όλα όσα καταγγέλλει η ΟΕΝΓΕ κατατέθηκαν ως ερώτηση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή από τους Ευρωβουλευτές του ΚΚΕ που ζητούν να ενημερωθούν για τη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο γεγονός ότι τα γενωμικά δεδομένα νεογνών θα χρησιμοποιηθούν ως εμπόρευμα. Το ΠΑΣΟΚ από τη δική του πλευρά κατέθεσε ερώτηση στη Βουλή αναφέροντας ότι η “αξιοποίηση των νέων τεχνολογικών δυνατοτήτων γονιδιωματικού ελέγχου, όταν αυτή γίνει επιστημονικά αποδεκτή, θα πρέπει να γίνει με σαφείς κανόνες και πρωτόκολλα, μετά από ανοιχτή δημόσια συζήτηση και διαβούλευση και με διαδικασίες που βρίσκονται υπό πλήρη δημόσιο έλεγχο”.

Η έρευνα για την “ιδιωτικοποίηση” στον έλεγχο DNA των νεογνών

Η αποκάλυψη της “Εφημερίδας των Συντακτών” και των “Reporters United” έβγαλε στη δημόσια σφαίρα το μείζον πολιτικό γεγονός ότι η κυβέρνηση με την παραχώρηση των στοιχείων γονιδιώματος των νεογνών στη χώρα μας, εκχωρεί την ιδιοκτησία της έρευνας για το DNA σε δύο ιδιωτικές εταιρείες. 

“Με το κυβερνητικό σχέδιο, το γενετικό υλικό όλων των Ελλήνων κινδυνεύει να βρεθεί στα χέρια ιδιωτών, χωρίς σαφείς όρους και προϋποθέσεις. Πρόκειται για καταγραφή γενετικού προφίλ μοναδικής πολυτιμότητας, το οποίο ενδιαφέρει ζωτικά κολοσσιαίες πολυεθνικές εταιρείες όπως οι φαρμακευτικές και οι ασφαλιστικές”.

Σύμφωνα με το αποκαλυπτικό ρεπορτάζ, πρόκειται για “Προσωπικό project” του Άδωνι Γεωργιάδη ήδη από το 2024. Στη σύμβαση αναδεικνύεται ως σκοπός “η εισαγωγή καθολικού ελέγχου του συνολικού γονιδιώματος νεογνών στην Ελλάδα έως το 2029 «μέσω της εφαρμογής τεχνολογιών αλληλούχισης και ανάλυσης DNA νέας γενιάς». Το «έργο» αυτό, με την ονομασία First Steps, δηλώνει ότι «δύναται» να διεκπεραιώσει «με την κατάλληλη συνδρομή του υπουργείου Υγείας» η εταιρεία Beginnings. Θα υλοποιηθεί σε δύο χρονικές φάσεις (1η Ιανουαρίου 2025 – 31Μαρτίου 2026 και 1 Απριλίου 2026 – 31 Μαρτίου 2029), με προβλεπόμενη συμμετοχή 100.000 νεογνών.

Η ιδιωτικοποίηση του νεογνικού προληπτικού ελέγχου προωθείται χωρίς προηγούμενη ρητή, σαφή και έγκυρη επιστημονική αξιολόγηση: στη σύμβαση δεν γίνεται μνεία σε οποιαδήποτε απόφαση ή γνωμοδότηση κάποιου εθνικού θεσμικού επιστημονικού οργάνου για τη σκοπιμότητα και την εγκυρότητα του έργου.

Στην προγραμματική σύμβαση διατυπώνεται ρητά ότι τα ερευνητικά αποτελέσματα από την αλληλούχιση του γονιδιώματος των νεογνών θα ανήκουν στη μία εκ των δύο εταιρειών: “Το υπουργείο Υγείας γνωρίζει ότι τα εν λόγω ερευνητικά αποτελέσματα θα αποτελέσουν περιουσία της RealGenix” και “Τα ερευνητικά αποτελέσματα της αλληλούχισης των γονιδιωμάτων και τα κλινικά και επιδημιολογικά δεδομένα που προκύπτουν από την παρούσα προγραμματική συνεργασία αποτελούν αποκλειστική ιδιοκτησία της RealGenix”. 

Διευκρινίζεται επίσης ότι τα ερευνητικά αποτελέσματα που θα προκύψουν “θα είναι πλήρως αποσυνδεδεμένα από τα προσωπικά δεδομένα των υποκειμένων”, χωρίς ωστόσο να προσδιορίζονται ασφαλιστικές δικλίδες που θα κατοχυρώσουν αυτή τη δέσμευση, παρά μόνο γενικές προβλέψεις (για παράδειγμα ψευδωνυμοποίηση δειγμάτων, GDPR) και χωρίς αυτό να αλλάζει το βασικό γεγονός ότι το γενετικό προφίλ του ελληνικού πληθυσμού (μέσω του δείγματος 100.000 νεογέννητων) θα αποτελεί “αποκλειστική ιδιοκτησία” της ιδιωτικής εταιρείας. Το κόστος της υπηρεσίας αλληλούχισης, ανάλυσης και αποθήκευσης ενός πλήρους γονιδιώματος για τα 100.000 νεογνά εκτιμάται στη σύμβαση σε 56.000.000 ευρώ και το αναλαμβάνουν οι δύο εταιρείες. Το προφανές αντάλλαγμα που εξασφαλίζουν είναι η “αποκλειστική ιδιοκτησία των ερευνητικών αποτελεσμάτων”.

Όπως συγκεκριμένα αναφέρεται στο δημοσίευμα “Δεν υπάρχει καμία διαφάνεια ως προς τις πηγές άντλησης κεφαλαίων από τη RealGenix για τη χρηματοδότηση του έργου –αναφέρεται γενικά ότι θα τα αντλήσει «από τον ιδιωτικό τομέα, και ειδικότερα από εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και ανάπτυξης καινοτόμων φαρμακευτικών προϊόντων». Ακόμη δεν υπάρχουν σαφείς ρήτρες για απαγόρευση “εμπορικής εκμετάλλευσης, εμπορίας δεδομένων” κ.λπ. Η σύμβαση εμπεριέχει αυστηρή ρήτρα εμπιστευτικότητας: Το άρθρο 10, τιτλοφορούμενο ως «Ρήτρα εχεμύθειας», προβλέπει μεταξύ άλλων ότι το “όλο έργο της παρούσας Προγραμματικής Συμφωνίας και τα οποιαδήποτε πορίσματα χαρακτηρίζονται απόρρητα και ως τοιαύτα τα διαχειρίζονται κατ’ αρχήν τα εμπλεκόμενα μέρη”. Όλα αυτά, για ένα έργο που αφορά τα σχετιζόμενα με το DNA ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα των κατοίκων της χώρας, αποτελεί δηλαδή υπέρτατο θέμα δημόσιου συμφέροντος. 

Για τον υπουργό υγείας δεν τίθεται κανένα θέμα και ούτε υπάρχει πρόβλημα για την “πώληση” και εμπορευματοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, αφού όπως δήλωσε δημόσια το “πρόγραμμα δεν έχει αρχίσει”! 

Ολόκληρη την έρευνα μπορείτε να τη διαβάσετε εδώ 

ΠΗΓΗ