Πλανητικά όρια, κλιματική κρίση, χρέος και πολιτική: Εξαιρείται η Ελλάδα από τις συζητήσεις για το κλίμα και την οικολογική καταστροφή ; - Της Μαρίας Δανδουλάκη*

«Όλα τα πλανητικά όρια χαρτογραφήθηκαν για πρώτη φορά, έξι από τα εννέα έχουν ξεπεραστεί» - Πηγή: Stockholm University: https://www.su.se/english/news/all-planetary-boundaries-mapped-out-for-the-first-time-six-of-nine-crossed-1.674427

Της Μαρίας Δανδουλάκη*

 

Ο πλανήτης Γη βρίσκεται εκτός του «ασφαλούς χώρου λειτουργίας» για την ανθρωπότητα, προειδοποιούν οι επιστήμονες. Η έννοια των πλανητικών ορίων εισήχθη για πρώτη φορά το 2009 από μία ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τους Johan Rockström και Will Steffen. Οι ερευνητές προσδιόρισαν εννέα πλανητικά όρια, καθένα από τα οποία αντιπροσωπεύει μια βασική διαδικασία ή ένα αναπόσπαστο κομμάτι του συστήματος της Γης, όπως το κλίμα, το νερό και η ποικιλομορφία της άγριας ζωής, το οποίο εάν ξεπεραστεί, θα μπορούσε να διαταράξει τη σταθερότητα του συνολικού συστήματος του πλανήτη. Η πιο πρόσφατη έρευνα για την αξιολόγηση της τρέχουσας κατάστασης των πλανητικών ορίων, η οποία δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο, στο επιστημονικό περιοδικό Science Advances, κατά την οποία οι επιστήμονες ποσοτικοποίησαν για πρώτη φορά και τα εννέα πλανητικά όρια, διαπιστώνει ότι έξι από αυτά έχουν ήδη παραβιαστεί. O φετινός Σεπτέμβριος, μάλιστα, αποτέλεσε τον θερμότερο που έχει καταγραφεί, σύμφωνα με το National Oceanic and Atmospheric Administration [Εθνική Ωκεανική και Ατμοσφαιρική Διαχείριση], κυβερνητικό οργανισμό των ΗΠΑ.

Εικόνα 1: Σύγκριση κατάστασης πλανητικών ορίων. Πηγή: Stockholm Resilience Center

Σύμφωνα με την επικεφαλής της έρευνας, Katherine Richardson, «Τα πλανητικά όρια είναι αλληλοσυνδεόμενα και έτσι η υπέρβαση του ενός δύναται να ενισχύσει τους κινδύνους που σχετίζονται με τα υπόλοιπα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η καταστροφή είναι αναπόφευκτη, αλλά ότι η ανθεκτικότητα του πλανήτη μας απειλείται και οι κίνδυνοι αυξάνονται.» Η Katherine Richardson πρόσθεσε ότι «πρέπει να λάβουμε άμεσα μέτρα και να εργαστούμε συλλογικά για ένα βιώσιμο μέλλον για όλους – όπως κάναμε και με την εξάντληση της στιβάδας του όζοντος κατά τη δεκαετία του 1990.» 

Ένα από τα πλανητικά όρια που έχει ξεπεραστεί, είναι αυτό της κλιματικής αλλαγής. Έρευνα του 2021 ανέλυσε πάνω από 100.000 μελέτες για τα καιρικά φαινόμενα και κατέληξε ότι το 80% της μάζας της Γης έχει ήδη επηρεαστεί από την κλιματική αλλαγή, καθιστώντας την πλέον παρούσα στην καθημερινότητα 7,7 δισεκατομμυρίων ανθρώπων, δηλαδή σχεδόν ολόκληρου του πληθυσμού του πλανήτη. Μέσα από μία συστημική ανάλυση, η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να εξαιρεθεί από τις άμεσες συνέπειες της κλιματικής και οικολογικής κρίσης, αλλά ούτε και από τις συζητήσεις με επίκεντρο αυτές τις αλληλένδετες κρίσεις σε επίπεδο δημόσιας και πολιτικής διαβούλευσης, αλλά και σε επίπεδο μέτρων και δράσεων προς αντιμετώπισή τους.

Η Ελλάδα και τα πλανητικά όρια

Πράγματι, η Ελλάδα υπερβαίνει το ασφαλές κατώφλι των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στον πλανήτη Γη, πέρα από το οποίο οι ανθρώπινες δραστηριότητες δύνανται να αποβούν καταστροφικές για το περιβάλλον του πλανήτη, όπως υποδεικνύει το Doughnut των κοινωνικών και πλανητικών ορίων της Ελλάδας, το οποίο προέκυψε από την έρευνα του 2018 «Μία καλή ζωή για όλους εντός των πλανητικών ορίων.» Το Doughnut των κοινωνικών και πλανητικών ορίων, αποτελεί μία ιδέα που αναπτύχθηκε από την οικονομολόγο Kate Raworth ως ένα πλαίσιο οραματισμού ενός βιώσιμου και δίκαιου μέλλοντος για την ανθρωπότητα. Συνδυάζει τη θεωρία των πλανητικών ορίων με τα κοινωνικά όρια, ορίζοντας έναν «ασφαλή και δίκαιο χώρο για την ανθρωπότητα», εντός του οποίου ο πληθυσμός μπορεί να ευδοκιμήσει.

Το Doughnut των κοινωνικών και πλανητικών ορίων της Ελλάδας.
LS – Life Satisfaction – Ικανοποίηση στη ζωή
LE – Healthy Life Expectancy – Προσδόκιμο υγιούς ζωής
NU – Nutrition – Διατροφή
SA – Sanitation – Υγιεινή
IN – Income – Εισόδημα
EN – Access to Energy – Πρόσβαση στην ενέργεια
ED – Education – Εκπαίδευση
SS – Social Support – Κοινωνική υποστήριξη
DQ – Democratic Quality – Ποιότητα δημοκρατίας
EQ – Equality – Ισότητα
EM – Employment –Εργασία

Στο Doughnut, οι σκουρόχρωμοι πράσινοι κύκλοι αντικατοπτρίζουν τα κοινωνικά θεμέλια και το οικολογικό ανώτατο όριο, τα γαλάζια μέρη την κοινωνική απόδοση σε σχέση με την κάλυψη βασικών αναγκών, τα ανοιχτόχρωμα πράσινα σημεία δείχνουν τη χρήση πόρων σε σχέση με το καθένα από τα βιοφυσικά ή πλανητικά όρια, και σχετίζονται με τη βιωσιμότητα, και τέλος, οι κόκκινες ενδείξεις υποδεικνύουν είτε τις ελλείψεις κάτω από το κοινωνικό όριο είτε τις υπερβάσεις πέρα από το βιοφυσικό όριο. Iδανικά, μία χώρα λειτουργεί με ασφάλεια, όταν οι δραστηριότητές της κινούνται εντός των οικολογικών ορίων χωρίς να τα ξεπερνούν και όταν οι κοινωνικοί της δείκτες «αγγίζουν» το κοινωνικό θεμέλιο εξασφαλίζοντας την ευημερία των πολιτών. Το Doughnut της Ελλάδας, με βάση τα στοιχεία του 2018, καθιστά σαφές ότι η χώρα δεν εξασφαλίζει τις βασικές ανάγκες των πολιτών σε 5 από τις 11 κοινωνικές ανάγκες που απαρτίζουν το κοινωνικό θεμέλιο (Κοινωνική υποστήριξη, Ποιότητα δημοκρατίας, Ισότητα, Εργασία, και Ικανοποίηση στη ζωή), ενώ ταυτόχρονα ξεπερνάει την ασφαλή λειτουργία σε όλα τα βιοφυσικά όρια. 

Η κλιματική κρίση στην Ελλάδα, την Ευρώπη και τον κόσμο – Τα επιστημονικά δεδομένα

Το παραπάνω πλαίσιο θέτει ένα ισχυρό επιστημονικό υπόβαθρο αναφορικά με τις κλιματικές συνθήκες των τελευταίων ετών. Τα άστατα μοτίβα βροχοπτώσεων, τα οποία εναλλάσσονται με παρατεταμένες ξηρασίες, οι πλημμύρες, οι κακοκαιρίες με έντονες χιονοπτώσεις, οι παρατεταμένοι καύσωνες, αλλά και οι εκτεταμένες πυρκαγιές, συνθέτουν την κλιματική εικόνα της χώρας. Ισχυρή απόδειξη της εκδήλωσης της κλιματικής κρίσης αποτελεί και η ένταση των πρόσφατων καταστροφικών πλημμύρων στον κάμπο της Θεσσαλίας, εν μέσω της κακοκαιρίας Daniel, κατά τη διάρκεια της οποίας 762mm βροχής, τα οποία αντιστοιχούν σε 18 μήνες βροχοπτώσεων, έπεσαν μέσα σε μία μέρα, αποτελώντας το υψηλότερο σύνολο ημερήσιων βροχοπτώσεων στη χώρα που έχει καταγραφεί ποτέ και το υπερδιπλάσιο από την τυπική ετήσια βροχόπτωση.

Εικόνα 3 Ο χάρτης με τα δορυφορικά δεδομένα που επεξεργάστηκε το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών/meteo.gr. Με γαλάζιο χρώμα εμφανίζονται οι περιοχές της Θεσσαλίας που έχουν πλημμυρίσει.

Σύμφωνα με την έκθεση του ClimateBook, το 2022 καταγράφηκε ως το όγδοο σε σειρά πιο θερμό έτος των τελευταίων  30 ετών, και ως ένα από τα πιο ξηρά έτη στην ίδια χρονική περίοδο, με το 2020 να παραμένει το θερμότερο έτος. Η έκθεση κατέγραψε επίσης 33 επεισόδια με έντονες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις στην Ελλάδα, με τον αριθμό αυτό να είναι υψηλότερος από τον ετήσιο μέσο όρο της περιόδου 2000-2022. Η εικόνα είναι παρόμοια σε όλη την Ευρώπη. Το δελτίο κλίματος της Υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής Copernicus της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δημοσιεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2022, ανέφερε ότι το καλοκαίρι του 2022 ήταν το θερμότερο που έχει καταγραφεί ποτέ στην ιστορία της Ευρώπης, με τον καύσωνα να έχει προκαλέσει σχεδόν 62.000 θανάτους μεταξύ Μαΐου και Σεπτεμβρίου, βάσει έρευνας που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2023 στο Nature Medicine. Οι πρόσφατες πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού κατέστρεψαν σχεδόν 40.000.000 στρέμματα σε ολόκληρη την Ευρώπη, με την Ελλάδα, την Ισπανία και την Ιταλία ανάμεσα στις χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο. Δεδομένα από την Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής Copernicus, τα οποία δημοσιεύθηκαν τον Απρίλιο του 2023, δείχνουν ότι ο μέσος όρος της θερμοκρασίας στην Ευρώπη τα τελευταία πέντε χρόνια είναι περίπου 2,2°C πάνω από τα επίπεδα θερμοκρασίας της προβιομηχανικής περιόδου (1850-1900).

Εικόνα 4 Η μέση θερμοκρασία αέρα τον Αύγουστο του 2022 υπήρξε 0.3°C υψηλότερη συγκριτικά με τον μέσο όρο του ίδιου μήνα κατά την περίοδο 1991-2020.

Παγκοσμίως, σύμφωνα με δεδομένα του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, τα οποία δημοσιεύθηκαν τον Μάιο του 2023, η μέση παγκόσμια θερμοκρασία του 2022 ήταν περίπου 1,15°C πάνω από τον μέσο όρο της προβιομηχανικής περιόδου (1850-1900) και η ετήσια μέση παγκόσμια θερμοκρασία κοντά στην επιφάνεια της γης, για κάθε χρόνο μεταξύ του 2023 και του 2027, προβλέπεται να είναι μεταξύ 1,1°C και 1,8°C πάνω από τον μέσο όρο της περιόδου 1850-1900. Πιο αναλυτικά, οι ίδιοι επιστήμονες αναφέρουν ότι οι παγκόσμιες θερμοκρασίες είναι πιθανό να εκτοξευθούν σε πρωτοφανή επίπεδα μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια, εξαιτίας των αυξημένων αερίων του θερμοκηπίου που παγιδεύουν τη θερμότητα, αλλά και του φυσικού φαινομένου El Niño, το οποίο ήδη είναι εμφανές στην Ευρώπη. Όπως αναφέρουν «υπάρχει 66% πιθανότητα η ετήσια μέση παγκόσμια θερμοκρασία μεταξύ 2023 και 2027 να είναι μεγαλύτερη από 1,5°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα για τουλάχιστον έναν χρόνο.» Ο Καθηγητής και Γενικός Γραμματέας του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού Petteri Taalas δήλωσε ότι «η έκθεση δεν υποστηρίζει ότι θα ξεπερνάμε συνεχώς το επίπεδο των 1,5°C που έχει τεθεί από την Συμφωνία του Παρισιού, ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός όμως κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, διότι στο άμεσο μέλλον θα ξεπερνάμε αυτό το επίπεδο σε σταθερή βάση και με αυξανόμενη συχνότητα.» Μάλιστα, οι επιστήμονες της Υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής Copernicus ανακοίνωσαν ότι οι 11 πρώτες μέρες του φετινού Ιουνίου έχουν υπάρξει οι πιο θερμές που έχουν καταγραφεί για αυτή τη χρονική περίοδο, και ότι το κατώφλι των 1,5°C, το οποίο παραβιάστηκε πρώτη φορά τον Δεκέμβριο του 2015 και έπειτα επανειλημμένα το 2016 και το 2020, έχει ήδη προσωρινά παραβιαστεί για πρώτη φορά φέτος μέσα στις πρώτες 11 ημέρες του Ιουνίου.

Εικόνα 5. Οι πρώτες μέρες του Ιουνίου 2023 ξεπέρασαν το κατώφλι των 1.5°C.

Κλιματική κρίση και χρέος – Οι χρηματοδοτήσεις για το κλίμα

Όσο η κλιματική κρίση εντείνεται, εκείνοι που έχουν συμβάλλει λιγότερο σε αυτήν, εισπράττουν δυσανάλογα περισσότερο τις συνέπειές της. Σύμφωνα με τον οικονομικό ανθρωπολόγο Jason Hickel, τα ατελείωτα χρόνια της «οικολογικής άνισης ανταλλαγής» μεταξύ των χωρών του Παγκόσμιου Βορρά και του Παγκόσμιου Νότου, έχουν μετατρέψει τον τελευταίο σε αντικείμενο εκμετάλλευσης και οικολογικής-πολιτιστικής υποβάθμισης από τις εξορυκτικές δραστηριότητες του πρώτου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η διάκριση ανάμεσα στις χώρες του Παγκόσμιου Βορρά και του Παγκόσμιου Νότου δεν βασίζεται μόνο στη γεωγραφική τους θέση αλλά και στο πόσο αναπτυγμένη είναι η οικονομία τους βάσει οικονομικών δεικτών. Αν και η Ελλάδα δεν συγκαταλέγεται γεωγραφικά στις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, το σημαντικά χαμηλότερο, σε σύγκριση με άλλα κράτη-μέλη, ΑΕΠ της αλλά και η οικονομική κρίση και το χρέος που την πλήττουν, την τοποθετούν στο μεταίχμιο αυτής της διάκρισης.

Ποια είναι όμως η σύνδεση του χρέους με την κλιματική κρίση; Αρχικά, οι πιο ευάλωτες στην κλιματική κρίση χώρες έχουν μεγαλύτερες δαπάνες λόγω αυτής της ευαλωτότητας. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για το Χρέος και την Ανάπτυξη, όταν υπερχρεωμένες χώρες επηρεάζονται από ένα ακραίο κλιματικό γεγονός, το υπάρχον χρέος καθιστά πιο δύσκολη την ανταπόκριση στην έκτακτη ανάγκη, και έτσι αναγκαστικά χρειάζονται να καταφύγουν σε δανεισμούς για να αντιμετωπίσουν το κόστος ανάκαμψης και ανασυγκρότησης μετά από ένα ακραίο κλιματικό συμβάν ή περιβαλλοντικό κίνδυνο. Η συνύπαρξη υψηλού χρέους και ακραίων κλιματικών φαινομένων δυσκολεύει επίσης τις χώρες να αποπληρώσουν τα χρέη που ήδη οφείλουν.

Επιπρόσθετα, χαρακτηριστικό του μηχανισμού χρηματοδοτήσεων για το κλίμα είναι ότι οι χρηματοδοτήσεις αυτές παρέχονται κυρίως μέσω δανείων, προσθέτοντας επιπλέον οικονομικό βάρος στους ώμους των ευάλωτων χωρών, με μία σειρά παράλληλων επιπτώσεων, όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι το κόστος δανεισμού από ιδιώτες πιστωτές αυξάνεται όταν μια χώρα βρίσκεται ήδη σε χρέος, ή το ότι όσο υψηλότερο είναι το υπάρχον χρέος μίας χώρας, τόσο πιο διστακτικοί είναι οι πιστωτές να της δανείσουν, και αν το κάνουν, τα επιτόκια θα είναι υψηλότερα. Το υπάρχον σύστημα των χρηματοδοτήσεων για το κλίμα δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο, στον οποίο παγιδεύει τις πιο ευάλωτες, ήδη χρεωμένες χώρες, με αλλεπάλληλες μελλοντικές συνέπειες στην κοινωνικο-οικολογική κατάστασή τους.

Η Ελλάδα γεωγραφικά κινδυνεύει περισσότερο από επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, όπως η ξηρασία και οι πυρκαγιές, και παράλληλα βρίσκεται ανάμεσα στις λιγότερο οικονομικά αναπτυγμένες χώρες της  Ευρώπης. Όπως αναφέρει η φετινή Συνθετική Έκθεση της 6^ης Έκθεσης Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), «Τα αυξανόμενα καιρικά και κλιματικά ακραία φαινόμενα έχουν εκθέσει εκατομμύρια ανθρώπους σε οξεία επισιτιστική ανασφάλεια και μειωμένη υδάτινη ασφάλεια, με τις μεγαλύτερες αρνητικές επιπτώσεις να παρατηρούνται σε πολλές τοποθεσίες ή/και κοινότητες στην Αφρική, την Ασία, την Κεντρική και Νότια Αμερική, τις Λιγότερο Αναπτυγμένες Χώρες (ΛΑΧ), τα Μικρά Νησιά και την Αρκτική, και παγκοσμίως για τους αυτόχθονες πληθυσμούς, τους παραγωγούς τροφίμων μικρής κλίμακας και τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος», θέση με την οποία συμφωνεί και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για το Χρέος και την Ανάπτυξη, το οποίο αναφέρει ότι «…οι λιγότερο οικονομικά αναπτυγμένες χώρες, είναι ιδιαιτέρως ευάλωτες στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.» Σύμφωνα με τα δεδομένα της Eurostat, το 2020 η Ελλάδα σημείωσε τις υψηλότερες οικονομικές απώλειες που σχετίζονται με το κλίμα ανά κάτοικο. Επιπλέον, οι πρόσφατες θανατηφόρες πλημμύρες προκάλεσαν στην Ελλάδα οικονομικές ζημιές ύψους €2,5 δισεκατομμυρίων και οι πυρκαγιές, που κόστισαν στην Ευρώπη €4,1 δισεκατομμύρια, επηρέασαν οικονομικά την Ελλάδα περισσότερο από κάθε άλλη  χώρα. Αυτές οι οικονομικές απώλειες προστίθενται στο ήδη υπάρχον μη βιώσιμο χρέος της Ελλάδας.

Εικόνα 6. Οικονομικές απώλειες που σχετίζονται με το κλίμα. Πηγή: Eurostat.

Το οικολογικό ζήτημα και η κλιματική κρίση για την ελληνική κοινή γνώμη

Καθώς η κλιματική κρίση πλήττει τη χώρα, με τα επιστημονικά δεδομένα να αυξάνονται τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με την πρώτη πανελλαδική έρευνα για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή που διεξήγαγε το 2019 η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE της Ε.Ε., «η ελληνική κοινή γνώμη θεωρεί την κλιματική αλλαγή βασικό πρόβλημα και είναι καθολικά φιλική στη λήψη μέτρων για τον μετριασμό της», αποδίδει όμως τα αίτια της κλιματικής αλλαγής πρωτίστως στην ατομική ευθύνη, και έπειτα σε ισχυρά κράτη του πλανήτη, στις ιδιωτικές επιχειρήσεις και τα λόμπι, καθώς και στο ελληνικό κράτος και στην εκάστοτε κυβέρνηση. Αυτός ο προβληματικός προσανατολισμός αποδεικνύει το πόσο καλά έχει λειτουργήσει η προπαγάνδα της «ατομικής ευθύνης» που εξαπολύεται από συντηρητικές κυβερνήσεις παγκοσμίως, οι οποίες εξυπηρετούν τα συμφέροντα των λόμπι, των βιομηχανιών, και των πολυεθνικών. Οι καταγεγραμμένες, στην εν λόγω έρευνα, απόψεις επί του ζητήματος, είναι αποδεικτικές της ανάγκης για επιμόρφωση και ριζοσπαστικοποίηση της ελληνικής κοινής γνώμης αναφορικά με την οικολογική και κλιματική κρίση, αλλά και των μέτρων που οι Έλληνες διατίθενται να λάβουν. Κυρίως, όμως, υπάρχει η ανάγκη να αποσυνδεθεί η αντίληψη των πολιτών από τη νεοφιλελεύθερη προσέγγιση της ατομικής ευθύνης, η οποία αποπροσανατολίζει τη συζήτηση από τους πραγματικούς υπαίτιους της οικολογικής κρίσης και των κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεών της.

Μία άποψη η οποία δεν αντικατοπτρίζεται συχνά σε δημοσκοπήσεις και έρευνες, είναι εκείνη η οποία υποστηρίζει την άρνηση της κλιματικής αλλαγής. Μία μεγάλη μερίδα του πληθυσμού δεν πιστεύει ότι η κλιματική αλλαγή είναι υπαρκτή. Σε αυτή την πεποίθηση έχουν συμβάλλει α) η χρόνια και εμμονική εργαλειοποίηση της κλιματικής κρίσης από τα λόμπι των αιολικών για την προώθηση της εγκατάστασης ανεμογεννητριών ακόμα και σε προστατευόμενα οικοσυστήματα και κατοικημένες περιοχές, β) η άρνησή της από τα λόμπι των πετρελαϊκών τα οποία προωθούν τις δικές τους τεχνολογίες και συμφέροντα, γ) η δαιμονοποίησή της από ακροδεξιές και συντηρητικές ατζέντες οι οποίες παγκοσμίως προωθούν την ιδέα μιας «εξωτερικής απειλής», αλλά και την ιδέα ότι οι «πράσινες» πολιτικές βλάπτουν την εργατική τάξη, και δ) η συστηματική πολιτική των κυβερνήσεων οι οποίες προωθούν την άκριτη εκμετάλλευση κάθε φυσικού πόρου για τον μετριασμό της.

Το οικολογικό ζήτημα και η κλιματική κρίση στο ελληνικό πολιτικό συγκείμενο

Το οικολογικό ζήτημα και η κλιματική κρίση αποτελούν ισχυρά εργαλεία στην παγκόσμια πολιτική και επενδυτική αρένα. Κυβερνήσεις, εταιρικοί κολοσσοί και λόμπι αρνούνται ή θέτουν ως πρωταρχικούς στόχους στις ατζέντες τους αυτά τα ζητήματα αναλόγως με τον προσανατολισμό των συμφερόντων τους. Στην Ελλάδα, τα ζητήματα αυτά προσεγγίζονται κυρίως με όρους «ατομικής ευθύνης», αναπτυξιακούς, αλλά και με όρους ανταγωνιστικότητας στις παγκόσμιες αγορές. Πρόσφατα, μάλιστα, ο Πρωθυπουργός δήλωσε στη Bloomberg ότι «η κλιματική κρίση είναι μία ευκαιρία για την επέκταση της τουριστικής σεζόν», αλλά και κατά τη διάρκεια των θανατηφόρων και καταστροφικών πυρκαγιών, η κυβέρνηση, ξεπερνώντας τα όρια της εγκληματικής αδιαφορίας, χρησιμοποίησε κατά κόρον τον όρο «κλιματική αλλαγή» ως μία άλλοτε «ανώτερη δύναμη» μπροστά στην οποία καμία πολιτική μετριασμού ή πρόληψης δεν θα μπορούσε να βοηθήσει, μία τακτική που ακολουθούν παγκοσμίως οι συντηρητικές και ακροδεξιές κυβερνήσεις.

Κατά την προεκλογική περίοδο 2023, το ETERON εξέτασε το πώς τοποθετούνται τα ελληνικά πολιτικά κόμματα σε σχέση με την κλιματική αλλαγή. Η κυρίαρχη πολιτική των κομμάτων που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στο Ελληνικό Κοινοβούλιο σε σχέση με την κλιματική κρίση, αποτελεί στην ουσία πολιτική οικονομικής μεγέθυνσης, υποστηρίζοντας βιομηχανίες που έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης στην κλιματική κρίση, όπως η βιομηχανία εξόρυξης υδρογονανθράκων. Προωθείται επίσης η βιομηχανία των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), στο πλαίσιο της ρητορικής της «πράσινης ανάπτυξης» μέσω του τεχνολογικού προοδευτισμού και των νέων τεχνολογιών-καινοτομιών, σύμφωνα με την οποία, η οικονομική μεγέθυνση δύναται να αποσυνδεθεί από τις αρνητικές πιέσεις και επιπτώσεις στο περιβάλλον, επομένως η οικονομία, ως «πράσινη» πλέον και οικολογική, μπορεί να μεγεθύνεται ατέρμονα.

Αντί επιλόγου

Στο πλαίσιο της ανύπαρκτης κοινωνικής πολιτικής και πρόνοιας στην Ελλάδα, του μη βιώσιμου χρέους, του ολοένα αυξανόμενου συντηρητισμού της ελληνικής κοινής γνώμης, αλλά και της πολιτικής αδιαφορίας και διαφθοράς, όσο εντείνεται η κλιματική κρίση τόσο θα οξύνονται και οι κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες. Ενώ η επιστημονική κοινότητα τροφοδοτεί συνεχώς με νέα στοιχεία για την κλιματική και οικολογική κρίση, σύσσωμο το ελληνικό Κοινοβούλιο υποστηρίζει ανοιχτά την επιτάχυνση του προγράμματος έρευνας υδρογονανθράκων καθώς και τον μύθο της «πράσινης ανάπτυξης», δρώντας σαν να εξαιρείται από τις συζητήσεις για το κλίμα και την οικολογική καταστροφή. Η κρισιμότητα και πολυπλοκότητα της κατάστασης καλεί σε διαθεματικές και ριζοσπαστικές πολιτικές προτάσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, οι οποίες θα θέτουν την κοινωνική και οικολογική δικαιοσύνη στο επίκεντρο, με την ανάγκη για μετάβαση προς μια πιο βιώσιμη και δίκαιη οικονομία πιο επιτακτική από ποτέ. Αυτό όμως δεν θα επιτευχθεί εάν το χρέος της Ελλάδας δεν διαγραφεί, και αν η χώρα δεν διεκδικήσει χρηματοδοτήσεις προσαρμογής και ανάκαμψης για τις πρόσφατες πλημμύρες και πυρκαγιές, ιδιαίτερα για τον αγροτικό πληθυσμό, χωρίς μηχανισμούς δημιουργίας νέων χρεών. Στο πλαίσιο διαγραφής χρεών, θα πρέπει να δοθεί και ένα τέλος στις εξορυκτικές και εκμεταλλευτικές σχέσεις εντός της Ε.Ε.

Σε μία κριτική ανάλυση θα πρέπει να τονισθεί ότι στόχος δεν είναι μόνο η απανθρακοποίηση της οικονομίας ή η μετάβαση από μία οικονομία που στηρίζεται στα ορυκτά καύσιμα σε μία οικονομία χαμηλού άνθρακα, αλλά και η μείωση της κατανάλωσης πόρων και ενέργειας από επιβλαβείς τομείς της οικονομίας, τομείς στους οποίους η χώρας μας εξακολουθεί να επενδύει με αποτέλεσμα την αύξηση της χρήσης πεπερασμένων πόρων. Η απομεγέθυνση της βιομηχανίας ορυκτών, της βιομηχανίας της κτηνοτροφίας και της εντατικής γεωργίας αποτελούν προαπαιτούμενα σε αυτή τη μετάβαση. Ταυτόχρονα είναι αναγκαία η μεγέθυνση τομέων που προωθούν την κοινωνική ευημερία, αλλά και η μετατόπιση του κυρίαρχου πολιτικού λόγου από την ατομική ευθύνη στις ευθύνες των βιομηχανιών, των πλουσιότερων, και του πράσινου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Απέναντι στο οικολογικό ζήτημα και την κλιματική κρίση, χρειαζόμαστε μία κριτική, διαθεματική και επαναπολιτικοποιημένη προσέγγιση, καθώς η κλιματική και οικολογική δικαιοσύνη δεν θα γίνει ποτέ εφικτή χωρίς την κοινωνικο-οικονομική δικαιοσύνη. Η Ελλάδα θα πρέπει άμεσα να επαναφέρει αυτές τις συζητήσεις στο πολιτικό προσκήνιο, εάν επιθυμεί μία ανάκαμψη από την οικονομικο-κλιματική κρίση.

*Η Μαρία Δανδουλάκη είναι Πολιτική Οικολόγος, ειδική στην Αποανάπτυξη και ερευνήτρια-ακτιβίστρια, με σπουδές στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης. Ερευνητικά εστιάζει σε ριζοσπαστικούς κοινωνικο-οικολογικούς μετασχηματισμούς, στην Πολιτική Οικολογία και Οικονομία της τροφής, στην Αγροοικολογία, αλλά και στα βιώσιμα αγροδιατροφικά συστήματα υπό τον φακό της μετα-ανάπτυξης.

Επιμέλεια: Σωτήρης Σιαμανδούρας