 |
| EUROKINISSI/ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ |
Κάθε γενιά Ελλήνων βιώνει, τουλάχιστον μία φορά, τα αποτελέσματα από το σκάσιμο μιας φούσκας. Κάποιοι αποδίδουν τις «φούσκες» στη θεία θέληση (η θεολογική απόδοση της θεωρίας περί αυτορρυθμιζόμενων αγορών). Η μεταφυσική ερμηνεία μπορεί να είναι βολική, αφού αποσυνδέει το γεγονός από την ευθύνη αλλά απέχει πολύ από την πραγματικότητα.
Οι φούσκες είναι δημιουργήματα των ανθρώπων και για να ξεκινήσουν τη μακρά ανάληψη στους ουρανούς θα πρέπει να συντρέχουν -ταυτόχρονα- τρεις παράγοντες: σχέδιο, κεφάλαια, μηχανισμοί. Αυτοί ενεργοποιούν τις άπληστες προσδοκίες για άκοπο κέρδος, ρίχνουν σε λήθαργο τη λογική και μεταμορφώνουν τους έλλογους ανθρώπους σε άλογα, άκριτα και παρορμητικά όντα, που παραβλέπουν τον βασικό κανόνα της θεωρίας του κέρδους σύμφωνα με τον οποίο «η μπάνκα ποτέ δεν χάνει».
Μόνο όταν δουν το «μπαλόνι» να χάνεται στον ουρανό συνειδητοποιούν την αφέλεια, την ευπιστία και την πλεονεξία τους αλλά είναι πλέον αργά: το «σακούλι» με τις οικονομίες έχει βγάλει φτερά και ο λογαριασμός στην τράπεζα είναι άδειος. Εκείνη η κρίση, η λογική και η σωφροσύνη επιστρέφουν αλλά εξασθενημένες, καθώς δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την ηράκλεια δύναμη της λήθης και έτσι ο αέναος κύκλος της πλεονεξίας και της απληστίας επαναλαμβάνεται.
Αυτός ο διηνεκής αλλά ακανόνιστος ως προς τον χρόνο εμφάνισης κύκλος γεννά αδυσώπητες ερωτήσεις:
«Ποια θα είναι η επόμενη φούσκα; Πότε θα φανεί; Τι απώλειες θα ακολουθήσουν το ξεφούσκωμά της;».
Ας ξεκινήσουμε από την αρχή: το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της φούσκας. Σε όλες τις φούσκες η τιμή ενός περιουσιακού στοιχείου αποσυνδέεται από την πραγματική αξία και αποκτά αυτόνομη ύπαρξη που αγνοεί τους κανόνες. Ετσι, η τιμή των dotcom μετοχών κατά την περίοδο 1998-2000 έχασε κάθε σχέση με τις χρηματικές ροές -παροντικές ή μελλοντικές- των νέων εταιρειών που προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν την εμπορική υπόσχεση του Διαδικτύου. Το ίδιο συνέβη το 2008 με τα τοξικά στεγαστικά δάνεια.
Σε όλες τις φούσκες οι προοπτικές βραχυπρόθεσμου οικονομικού κέρδους κινητοποιούν πολύ περισσότερα κεφάλαια, τα οποία σε άλλη περίπτωση -τουλάχιστον- οι συνετοί θα διένεμαν σε μικρές δόσεις σε επενδύσεις που θα εξουδετέρωναν τους εγγενείς κινδύνους. Επιπλέον, η ίδια η δυναμική της φούσκας αναγκάζει τους προσεκτικούς επενδυτές να ενταχθούν στην αγέλη.
Η πλεονεξία, η απληστία και ο φόβος μετατρέπονται σε τρόμπες που φουσκώνουν τις φούσκες. Τις περισσότερες φορές υποτιμάται ή -και- αγνοείται ο παράγων κράτος, ο οποίος άλλοτε με την αδράνειά του και άλλοτε με την ενεργό παρουσία του συμβάλλει στην κατασκευή της φούσκας. Το συμπέρασμα που προκύπτει από μια αναδρομή στο παρελθόν είναι ότι οι παραγωγικές φούσκες ακολουθούν γενικά τις κρατικές επενδύσεις (η επένδυση περιλαμβάνει τόσο τη χρηματοδοτική στήριξη όσο και την παρότρυνση με στοχευμένες κρατικές παρεμβάσεις).
Και επανερχόμαστε στο ερώτημα: «Ποιος είναι ο επόμενος τομέας στον οποίο το κράτος και η κερδοσκοπική μανία θα μπορούσαν να συνδυαστούν για να δημιουργήσουν την επόμενη φούσκα;».
Το μονοπάτι της συγκριτικής ανάλυσης οδηγεί στο συμπέρασμα ότι σήμερα υπάρχει μια υποψήφια δραστηριότητα που θα μπορούσε να διεκδικήσει με αξιώσεις τον τίτλο της επόμενης «Μις Φούσκα». Ο τουρισμός.
Τα κάλλη του είναι εκθαμβωτικά: Σκεφτείτε τις τιμές του Airbnb, τις αξίες της γης, τις τιμές των τουριστικών ακινήτων, τις επιχειρήσεις που κάθε χρόνο ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια προσβλέποντας στα πορτοφόλια των τουριστών.
Εχει μακρά και αδιάλειπτη ιστορία: Το επιβεβαιώνουν τα κείμενα του Ηρόδοτου, του Θουκυδίδη, του Παυσανία και του Στράβωνα, οι Ρωμαίοι επισκέπτες, οι περιηγητές που χάραξαν τα ονόματά τους στα μάρμαρα του Σουνίου, οι εφημερίδες του 19ου και του 20ού αιώνα.
Διαθέτει αφοσιωμένους πιστούς, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό: Σκεφτείτε πόσα εκατομμύρια Ελληνες και ξένοι ονειρεύονται ένα εξοχικό σε κάποιον περιώνυμο ελληνικό τουριστικό προορισμό.
Τα εξωτικά του χαρακτηριστικά γεννούν όνειρα και προσδοκίες: Αναλογιστείτε πόσοι άνθρωποι στον πλανήτη ονειρεύονται να ξεσαλώσουν στη Μύκονο, να παντρευτούν στη Σαντορίνη, να απολαύσουν τη ζεστασιά της Ρόδου και τα ζεστά νερά της Κρήτης.
Φέρεται με γενναιοδωρία σε όσους τον εμπιστεύονται: Εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες προσεύχονται να έρθει η ευλογημένη μέρα που θα μοσχοπουλήσουν το χέρσο χωράφι τους σε κάποιον «επενδυτή».
Εχει βαθιές ρίζες στην ελληνική κοινωνία: Διαβάστε στις στατιστικές πόσες οικογένειες έχουν τουλάχιστον ένα μέλος που βγάζει το μεροκάματο από τον τουρισμό.
Αν σε όλα αυτά προστεθεί και η εμμονή αριστερών (ποιος ξεχνά τους κομπασμούς του Τσίπρα για τα τουριστικά ρεκόρ) και δεξιών (θυμηθείτε τον Μητσοτάκη με φόντο τη Σαντορίνη να εκθειάζει το ελληνικό τουριστικό προϊόν) κυβερνήσεων στον μύθο του τουριστικού παραδείσου, τότε κρατάτε στα χέρια σας τον τσελεμεντέ της... φούσκας.
Αλλά δεν είναι μόνον αυτό: Οι δύο μεγαλύτερες κρίσεις που έχουν πλήξει την ελληνική οικονομία από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα είχαν ένα κοινό γνώρισμα: τόσο η σταφίδα όσο και ο καπνός ήταν τα αγαθά στα οποία βασιζόταν -σχεδόν αποκλειστικά- το ισοζύγιο και επομένως εξαρτιόταν η ελληνική οικονομία. Μήπως το ίδιο δεν ισχύει και σήμερα με τον τουρισμό; Και αν δεν το πιστεύετε, δεν έχετε παρά να φανταστείτε μια χρονιά με τις τουριστικές ροές να εκμηδενίζονται. Απίθανο; Σίγουρα τίποτα δεν γίνεται μηδέν, αλλά μια τέτοια παραδοχή είναι απαραίτητη για τη σύνταξη του δυσμενέστερου σεναρίου. Πού θα πάει η ανάπτυξη, το ισοζύγιο, η ανεργία, το χρέος (ιδιωτικό και δημόσιο), το δημοσιονομικό έλλειμμα, η ιδιωτική κατανάλωση, οι επενδύσεις, η αξία των περιουσιακών στοιχείων;
Οι οικονομικές φούσκες, όπως όλοι γνωρίζουν, επίσης αναπόφευκτα σκάνε. Και οι συνέπειες μπορεί να είναι σοβαρές ή παροδικές. Οταν η κερδοσκοπία μολύνει το πιστωτικό σύστημα που τροφοδοτεί το σύνολο της οικονομίας, οι συνέπειες της κατάρρευσης γίνονται ακόμα και καταστροφικές. Και σήμερα η προμελετημένη και συνειδητή επικέντρωση της ελληνικής οικονομίας στον τουρισμό μπορεί να αποδειχτεί καταστροφική. Υπό μία έννοια η τουριστική υστερία που επιβλήθηκε από τα μνημόνια και υποστηρίχτηκε από το πολιτικό σύστημα (άλλοτε με θόρυβο, άλλοτε σιωπηλά και άλλοτε με την απροθυμία να αναδείξει τους κινδύνους) αποτελεί μια βραδυφλεγή βόμβα που όταν -και αν- εκραγεί δεν θα αφήσει τίποτα όρθιο.
*Δημοσιογράφος, συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου