altersyros: Για τα φωτοβολταϊκά σε στέγες: Τι συμβαίνει στην Ευρώπη (α’ μέρος) και τι (δεν) συμβαίνει στην Ελλάδα (β’ μέρος) [ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ & ΕΙΚΟΝΑ]

14 Απριλίου 2025

Για τα φωτοβολταϊκά σε στέγες: Τι συμβαίνει στην Ευρώπη (α’ μέρος) και τι (δεν) συμβαίνει στην Ελλάδα (β’ μέρος) [ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ & ΕΙΚΟΝΑ]

Φωτοβολταϊκά σε στέγες – α’ μέρος

Μια ευρωπαϊκή μελέτη για τα φωτοβολταϊκά σε στέγες

Το 2019 είχε δημοσιευθεί στο ScienceDirect μια μελέτη για τον υπολογισμό του δυναμικού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φωτοβολταϊκά σε στέγες με χωρική ανάλυση 100 m σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι στέγες της ΕΕ θα μπορούσαν να παράγουν το 24,4% της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας, τα δύο τρίτα της οποίας με κόστος χαμηλότερο από τα τότε οικιακά τιμολόγια. Όπως σημειώνεται στη μελέτη, το σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγονταν από φωτοβολταϊκά σε στέγες το 2016 αντιστοιχούσε μόλις στο 3,94%.

Στο Σχήμα 8 φαίνονται οι χώρες στις οποίες προτεινόταν να αρχίσει αμέσως η εφαρμογή. Είναι οι χώρες στις οποίες τα φωτοβολταϊκά συστήματα στέγης θα μπορούσαν να καλύψουν ένα σημαντικό (>30%) μερίδιο της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας με ανταγωνιστικό κόστος: Κύπρος, Πορτογαλία, Μάλτα, Ελλάδα, Ιταλία, ενώ μια δεύτερη ομάδα κρατών μελών (Γαλλία, Ισπανία και Γερμανία) θα μπορούσε να καλύψει ποσοστό άνω του 20%.[1]

Η μελέτη αυτή δεν είχε ως αφετηρία την προαγωγή της αποκεντρωμένης παραγωγής, της ενεργειακής δημοκρατίας ή την αντιμετώπιση του τεράστιου προβλήματος της αλλαγής χρήσης της αγροτικής γης σε βιομηχανικό τοπίο θηριωδών φωτοβολταϊκών έργων. Βασική της μέριμνα ήταν να δώσει μια απάντηση στο πως η τότε αναδιατυπωμένη οδηγία της ΕΕ για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που είχε θέσει ως στόχο για το 2030 την αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας σε ποσοστό 32%, θα μπορούσε να υλοποιηθεί γρήγορα και αποτελεσματικά.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση για τα φωτοβολταϊκά σε στέγες

Τρία χρόνια μετά, το 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το σχέδιο REPowerEU, ως απάντηση «στις δυσχέρειες και τη διαταραχή της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας που προκάλεσε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία» και με σκοπό το μετασχηματισμό του ενεργειακού συστήματος της Ευρώπης «για τον τερματισμό της εξάρτησης της ΕΕ από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα». Μεταξύ των μέτρων του σχεδίου, στο στόχο για την «επιτάχυνση της ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας» περίοπτη θέση κατείχαν «Μια ειδική στρατηγική της ΕΕ για την ηλιακή ενέργεια» και «Μια πρωτοβουλία ηλιακών στεγών».[2]

Στη Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ηλιακή ενέργεια[3] αναφέρεται ο στόχος εγκατάστασης πάνω από 320 GW ηλιακών φωτοβολταϊκών έως το 2025 -υπερδιπλασιασμός σε σύγκριση με το 2020- και σχεδόν 600 GW έως το 2030, προκειμένου να υποκατασταθεί κατανάλωση 9 bcm φυσικού αερίου ετησίως έως το 2027. Επισημαίνεται, επίσης, ότι «Ο τομέας ηλιακής ενέργειας όχι μόνο δημιουργεί ηλεκτρική ενέργεια και θερμότητα από ανανεώσιμες πηγές, αλλά και θέσεις εργασίας, νέα επιχειρηματικά μοντέλα και νεοφυείς επιχειρήσεις.» και ότι «Η μαζική ανάπτυξη ηλιακής ενέργειας είναι επίσης μια ευκαιρία να ενισχυθεί η βιομηχανική υπεροχή της ΕΕ.» με την κατασκευή εξοπλισμού φωτοβολταϊκών μονάδων, συνδυάζοντας και τη μείωση της εξάρτησης των εισαγωγών από την Κίνα.

Επειδή όλα αυτά «έπρεπε» να γίνουν γρήγορα παρουσιάστηκαν τέσσερις πρωτοβουλίες με σκοπό τη βραχυπρόθεσμη αντιμετώπιση των προκλήσεων» για:

γρήγορη και μαζική εγκατάσταση φωτοβολταϊκών μέσω της ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας για την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας στις στέγες,
διαδικασίες αδειοδότησης συντομότερες και απλούστερες,
μεγάλης κλίμακας ενωσιακή σύμπραξη δεξιοτήτων για τις χερσαίες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και
δημιουργία Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για τον κλάδο των φωτοβολταϊκών στον τομέα της κατασκευής φωτοβολταϊκών.

Στην «Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας στις στέγες» μνημονεύεται η μελέτη που είχε γίνει το 2019 για τα φωτοβολταϊκά σε στέγες ως εξής: «Σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, τα φωτοβολταϊκά στέγης θα μπορούσαν να παρέχουν περίπου το 25 % της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ —ποσοστό μεγαλύτερο από το μερίδιο του φυσικού αερίου σήμερα. Οι εγκαταστάσεις αυτές — σε οικιστικές, δημόσιες, εμπορικές και βιομηχανικές στέγες — μπορούν να προστατεύσουν τους καταναλωτές από τις υψηλές τιμές ενέργειας, συμβάλλοντας στη δημόσια αποδοχή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Μπορούν να αναπτυχθούν πολύ γρήγορα, καθώς αξιοποιούν υφιστάμενες δομές και αποφεύγουν τις συγκρούσεις με άλλα δημόσια αγαθά, όπως το περιβάλλον.».

Επιχειρεί δηλαδή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αντιμετωπίσει, παράλληλα, δύο σοβαρά προβλήματα που της φέρνουν πονοκέφαλο, αυτό της εξασφάλισης δημόσιας αποδοχής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και αυτό των συγκρούσεων χρήσεων γης των έργων ΑΠΕ με άλλα δημόσια αγαθά, όπως το περιβάλλον! Παράλληλα ανοίγει το δρόμο για περαιτέρω αύξηση του στόχου της για το 2030 όσον αφορά το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας!

Η «Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας στις στέγες» καθιστά υποχρεωτική την εγκατάσταση συστημάτων ηλιακής ενέργειας σε στέγες για όλα τα νέα δημόσια και εμπορικά κτίρια με ωφέλιμη επιφάνεια δαπέδου άνω των 250 m2 έως το 2026, όλα τα υφιστάμενα δημόσια και εμπορικά κτίρια με ωφέλιμη επιφάνεια δαπέδου άνω των 250 m2 έως το 2027 και όλα τα νέα οικιστικά κτίρια έως το 2029, και ζητά τη συνεργασία των κρατών – μελών με σκοπό:

την εξάλειψη των διοικητικών εμποδίων για οικονομικά αποδοτικές επεκτάσεις ήδη εγκατεστημένων συστημάτων,
τη σύσταση μίας τουλάχιστον ενεργειακής κοινότητας βασισμένης στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας σε κάθε δήμο με πληθυσμό άνω των 10 000 κατοίκων έως το 2025,
τη διασφάλιση ότι οι ενεργειακά φτωχοί και ευάλωτοι καταναλωτές έχουν πρόσβαση στην ηλιακή ενέργεια, π.χ. μέσω εγκαταστάσεων κοινωνικής στέγασης, ενεργειακών κοινοτήτων ή χρηματοδότησης στήριξης για μεμονωμένες εγκαταστάσεις,
τη στήριξη φωτοβολταϊκών ενσωματωμένων σε κτίρια, τόσο για νέα κτίρια όσο και για ανακαινίσεις.

Παράλληλα ζητείται από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν εύρωστα πλαίσια στήριξης για τα συστήματα στέγης, μεταξύ άλλων σε συνδυασμό με την αποθήκευση ενέργειας και τις αντλίες θερμότητας, με βάση προβλέψιμους χρόνους απόσβεσης μικρότερους των 10 ετών και να θεσπίσουν εθνικό πρόγραμμα στήριξης ώστε να διασφαλίζονται από το επόμενο έτος:

η μαζική ανάπτυξη συστημάτων ηλιακής ενέργειας στις στέγες, με προτεραιότητα στα πλέον κατάλληλα κτίρια για ταχείες παρεμβάσεις (κατηγορίες πιστοποιητικού ενεργειακής απόδοσης Α, Β, Γ ή Δ),
ο συνδυασμός της ανάπτυξης της ηλιακής ενέργειας με ανακαινίσεις στέγης και αποθήκευση ενέργειας που θα υλοποιηθεί μέσω υπηρεσίας μίας στάσης.

Η «Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για την αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας στις στέγες» υποσχέθηκε ότι έτσι θα καλυφθεί ο αυξημένος στόχος της συμμετοχής των ΑΠΕ στο 55% κι αυτό για να κατευνάσει τις έντονες αντιδράσεις χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που είχαν εκφραστεί την εποχή εκείνη, ότι θα κινηθεί η οικονομία με πρόσθετες επενδύσεις σε ηλιακά φωτοβολταϊκά που θα ανέλθουν σε 26 δισεκατομμύρια ευρώ έως το 2027 και ότι θα υπάρξουν χρηματοδοτήσεις από διάφορους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς χρηματοδότησης.

Η «Στρατηγική για την ηλιακή ενέργεια» για τα μεγάλα ηλιακά έργα

Η Στρατηγική για την ηλιακή ενέργεια δεν περιορίστηκε, βέβαια, μόνο στα φωτοβολταϊκά στις στέγες, αλλά ζήτησε από τα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την ταχεία αδειοδότηση έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, «να προβούν σε χαρτογράφηση ώστε να εντοπίσουν κατάλληλες τοποθεσίες για τις εγκαταστάσεις των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που απαιτούνται ώστε να επιτευχθεί συλλογικά ο αναθεωρημένος στόχος της ΕΕ για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως το 2030» και «να προσδιορίσουν τις περιοχές πρώτης επιλογής για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στις οποίες η αδειοδότηση θα είναι απλούστερη και ταχύτερη από αλλού, ταυτόχρονα δε θα περιορίζονται οι επιπτώσεις σε άλλες χρήσεις γης και θα διατηρείται η προστασία του περιβάλλοντος».

Επιπλέον, εισήγαγε την «πολλαπλή χρήση του χώρου», δηλαδή «το συνδυασμό της γεωργικής χρήσης της γης με την παραγωγή ηλιακής ενέργειας» (αγροφωτοβολταϊκά), τα πλωτά φωτοβολταϊκά σε θάλασσα και τεχνητές λίμνες, τα φωτοβολταϊκά σε υποδομές μεταφορών, (αυτοκινητόδρομοι, σιδηροδρομικές γραμμές) και τη στήριξη σε «Καινοτόμες μορφές ανάπτυξης» όπως φωτοβολταϊκά ενσωματωμένα σε οχήματα και σε κτίρια.

_____________________________________

[1] A high-resolution geospatial assessment of the rooftop solar photovoltaic potential in the European Union, sciencedirect.com

[2] REPowerEU: ένα σχέδιο για ταχεία μείωση της εξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα και την επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης, ec.europa.eu

[3] Στρατηγική της ΕΕ για την ηλιακή ενέργεια, eur-lex.europa.eu

***

Φωτοβολταϊκά σε στέγες – β’ μέρος

Η Ελλάδα για τα φωτοβολταϊκά σε στέγες

Όπως ήδη αναφέρθηκε, τον Μάιο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το σχέδιο REPowerEU, που περιελάμβανε «Μια ειδική στρατηγική της ΕΕ για την ηλιακή ενέργεια» και «Μια πρωτοβουλία ηλιακών στεγών». Η «Στρατηγική για την ηλιακή ενέργεια» αφορούσε στην προώθηση γενικά των ηλιακών έργων ενώ η «Πρωτοβουλία ηλιακών στεγών» αποτελούσε μια κρίσιμη υποκατηγορία της παραπάνω Στρατηγικής.[1]

Φωτοβολταϊκά χωρίς στέγη!

Το πρώτο πράγμα που πρόβαλε η «Καθημερινή» τον Μάιο του 2022, ή τουλάχιστον, όπως γράφει, της μετέφεραν «παράγοντες με γνώση της ευρωπαϊκής εμπειρίας», ήταν ότι «Η γενικευμένη εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στις στέγες στην Ελλάδα θα προχωρήσει με το μοντέλο του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού (virtual net-metering)»! Το μοντέλο αυτό προβλέπει την εγκατάσταση μονάδων παραγωγής σε άλλες θέσεις από αυτές της κατανάλωσης. «Οικιακοί καταναλωτές και επιχειρήσεις θα γίνονται παραγωγοί ενέργειας από φωτοβολταϊκά στέγης χωρίς οι ίδιοι να τα εγκαταστήσουν ούτε καν να ξέρουν πού βρίσκονται. Θα μπορούν απλώς να αγοράζουν σε προκαθορισμένη τιμή τμήμα της παραγωγής τους μέσω διμερών συμβολαίων με εταιρείες που θα έχουν υπενοικιάσει ταράτσες για να τοποθετήσουν και να λειτουργήσουν τα φωτοβολταϊκά.».

Αυτό είναι το μοναδικό μοντέλο που αντιλαμβάνεται η ελληνική πραγματικότητα θεωρώντας ότι δεν υπάρχουν άλλες προοπτικές πέρα από τη συγκεντρωτική διαχείριση της ενέργειας που παράγεται από εταιρείες! Σύμφωνα λοιπόν με την «Καθημερινή»: «Παράγοντες της αγοράς παρομοιάζουν το μοντέλο που εφαρμόζουν η Ισπανία και η Ολλανδία με το πρόγραμμα που αναπτύσσει η εταιρεία Hρων στην Ελλάδα, σε μικρή βέβαια κλίμακα. Η εταιρεία δίνει τη δυνατότητα ακόμη και σε όσους ενοικιάζουν ένα διαμέρισμα και δεν έχουν δική τους ταράτσα, να έχουν τη δική τους πράσινη ενέργεια. Μέσω ενός προγράμματος που διαθέτει στην αγορά, νοικοκυριά και επιχειρήσεις που θα συμμετέχουν σε αυτό, γίνονται παραγωγοί της ποσότητας ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνουν.».[2]

Πολύ συγκινητικό βέβαια που η εταιρεία «φροντίζει» τους ενοικιαστές αλλά ο εικονικός συμψηφισμός δεν είναι διεσπαρμένη παραγωγή σε στέγες!

Τον Ιούλιο του 2022 η Ελληνική Βουλή ψήφισε νόμο, τον 4951/2022, που ρύθμιζε την παροχή «ηλεκτρικού χώρου», για τη σύνδεση στο Ελληνικό Δίκτυο Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας, μονάδων αυτοπαραγωγής, για τα σπίτια, τις κοινωνικές υποδομές και τους αγρότες, συμπεριλαμβάνοντας, βέβαια, τον εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό, αλλά και άλλες κατηγορίες εμπορικών μονάδων, όπως και το πλαίσιο ανάπτυξης Πιλοτικών Θαλάσσιων Πλωτών Φωτοβολταϊκών Σταθμών.

Τραγική ειρωνεία αποτελεί το γεγονός ότι ο νόμος αυτός αφ’ ενός διευκολύνει να προστεθούν στο ενεργειακό δυναμικό της χώρας μας ενεργειακά έργα όλων των κατηγοριών και αφ’ ετέρου καθορίζει δυνατότητα περικοπών ισχύος σε σταθμούς ΑΠΕ στη φάση της Οριστικής Προσφοράς Σύνδεσης προκειμένου να καταστεί δυνατή η εγκατάσταση σε περισσότερους σταθμούς ΑΠΕ σε περιοχές του δικτύου οι οποίες ή είναι κορεσμένες, ή παρουσιάζουν περιορισμένη δυνατότητα απορρόφησης.

Έτσι προχώρησε -με πολλά εμπόδια- η υλοποίηση των εφαρμογών ενεργειακού συμψηφισμού, σαν μια κατηγορία έργων ανάμεσα στις πολλές χωρίς να περιορίζει τις άλλες κατηγορίες στο ελάχιστο, με τις συνολικά εγκατεστημένες μονάδες αυτοκατανάλωσης στη χώρα να αριθμούν, το 2023, ισχύ 456,9 MW, όσο δηλαδή ένα έργο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μεγάλης κλίμακας!

ΙΕΝΕ: Ετήσια Έκθεση 2024 – Ο Ελληνικός Ενεργειακός Τομέας, iene.gr

Οι περιπέτειες των φωτοβολταϊκών στέγης

Το 2022 δεν υπήρχε πλαίσιο ενίσχυσης των νοικοκυριών για φωτοβολταϊκά σε στέγες. Στο πρόγραμμα «Εξοικονομώ» που είχε άνοιξε το 2020, τα φωτοβολταϊκά είχαν συμπεριληφθεί στη λίστα των επιχορηγούμενων επενδύσεων, αλλά από τον επόμενο κύκλο του προγράμματος αφαιρέθηκαν. Έτσι, όποιος δεν εντασσόταν στο «Εξοικονομώ», καλούνταν να χρηματοδοτήσει μόνος του το υψηλό επενδυτικό κόστος, ενώ πρόσθετα προβλήματα δημιουργούσε το ακριβό κόστος δανεισμού.[3]

Οι «παράγοντες της αγοράς» «ξανακτύπησαν» το Σεπτέμβριο του 2022 ζητώντας να μην επιδοτούνται εφαρμογές ενεργειακού συμψηφισμού με φωτοβολταϊκά στέγης παρά μόνο εφαρμογές σε συνδυασμό με μπαταρίες, «επειδή προκαλούν μια σειρά από δυσλειτουργίες στην αγορά».[4] Δεν είπαν όμως ότι και τα δικά τους έργα θα πρέπει να προχωρούν μόνο αν διαθέτουν μπαταρίες!

Εν τέλει προκρίθηκε η επιδότηση μονάδων φωτοβοταϊκών στη στέγη με μπαταρίες με αποτέλεσμα πολλοί οικιακοί καταναλωτές να μην διεκδικήσουν ένταξη στο πρόγραμμα «Φωτοβολταϊκά στις Στέγες», αντέχοντας οικονομικά να εγκαταστήσουν μόνο «απλά» φωτοβολταϊκά, χωρίς μπαταρία, που δεν ήταν επιλέξιμα για χρηματοδότηση για τα νοικοκυριά παρά μόνο για τους αγρότες. Το καλοκαίρι του 2023 από τα 12.500 συστήματα που είχαν κατακυρώσει ηλεκτρικό «χώρο», τα 7.500 που συνδυάζονταν με μπαταρίες εντάχθηκαν στο πρόγραμμα, κλειδώνοντας και επιδότηση. Τα υπόλοιπα 5.000 που ήταν «απλά» οικιακά φωτοβολταϊκά, σχεδιαζόταν να υλοποιηθούν χωρίς επιχορήγηση, επειδή οι δικαιούχοι του «Φωτοβολταϊκά στις Στέγες» θα έπρεπε να καλύψουν σε πρώτη φάση με ίδια κεφάλαια το σύνολο της δαπάνης, ώστε στη συνέχεια να τους επιστραφεί το ποσό που αναλογεί στη χρηματοδότησή τους.[5] Ακόμα χειρότερα στο τέλος του 2024 το «Φωτοβολταϊκά για επιχειρήσεις» έγινε «Μπαταρίες για επιχειρήσεις»![6]

Τον Μάρτιο του 2023 ψηφίστηκε νέος νόμος, ο ν.5037/2023, που αναδιατύπωσε τα ζητήματα που σχετίζονται με την αυτοπαραγωγή, καταργώντας τον ενεργειακό συμψηφισμό (net-metering) και εισάγοντας την αυτοπαραγωγή σε πραγματικό χρόνο με πώληση της πλεονάζουσας ενέργειας (net-billing), με διεύρυνση των ορίων ισχύος και της δυνατότητας εικονικού ετεροχρονισμένου συμψηφισμού (virtual net-billing).[7]

Ακόμα κι έτσι, χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι 14 μήνες μετά, στις 29.05.2024 ο Σύνδεσμος Εταιρειών Φωτοβολταϊκών χρειάστηκε να διαμαρτυρηθεί επειδή η εφαρμοστική υπουργική απόφαση του νόμου για τη ρύθμιση της αυτοκατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας καθυστερούσε ιδιαίτερα να εκδοθεί. Αιτία ήταν ότι «προέκυψαν εσχάτως απόψεις για αναστολή της έκδοσης αυτής της υπουργικής απόφασης μέχρι να κοπάσει η επενδυτική υπερθέρμανση της αγοράς των ΑΠΕ. Και όλα αυτά εν ονόματι της προστασίας των υφιστάμενων παραγωγών ΑΠΕ από μελλοντικές περικοπές.». Κι αυτό ενώ «Το 2023 τα μικρά συστήματα αυτοκατανάλωσης στην Ελλάδα αποτελούσαν μόλις το 3,2% της νέας εγκατεστημένης ισχύος. Παρόλα αυτά, συντηρούσαν το 17,5% των θέσεων εργασίας στον κλάδο, αφού η διεσπαρμένη παραγωγή έχει σαφή πλεονεκτήματα έναντι των μεγάλων σταθμών ηλεκτροπαραγωγής σε ότι αφορά την απασχόληση.».[8] Λίγες μέρες πριν, ο Σύνδεσμος Εταιρειών Φωτοβολταϊκών είχε ζητήσει και μηδενικό συντελεστή ΦΠΑ για οικιακά φωτοβολταϊκά σε εφαρμογή της Οδηγίας 2022/542 της 5ης Απριλίου 2022, αναφέροντας ότι: η Γερμανία είχε ήδη προχωρήσει στη θέσπιση μηδενικού συντελεστή ΦΠΑ για φωτοβολταϊκά συστήματα σε κατοικίες και κτίρια δημοσίου συμφέροντος. «Σε αντίστοιχες κινήσεις προχώρησαν και η Αυστρία (0% από 1.1.2024), η Βρετανία (0% από 5% που ήταν μέχρι πρότινος), η Ιρλανδία (0% από 1.5.2023), η Κροατία (0% από 25% που ήταν μέχρι πρότινος) και η Ολλανδία (0% από 21% που ήταν μέχρι πρότινος).».[9]