1η έκδοση: Μάρτιος 2021
Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι ο αγώνας της µνήµης ενάντια στη λήθη.
Μίλαν Κούντερα
Με αφορµή
την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, το επίσηµο
αφήγηµα επιδιώκει να αναστήσει στερεότυπα που η ιστορική έρευνα
αποδόµησε. Οι 21 ιστορίες του βιβλίου επιδιώκουν να συµβάλουν στην
αποδόµηση αυτή. Οδηγός τα λόγια του ∆. Σολωµού, πως «το έθνος πρέπει να
µάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό» και όχι ό,τι συγκυριακά
βολεύει την κυρίαρχη τάξη.
Στις µικρές αυτές αφηγήσεις πρωταγωνιστούν αγωνιστές της Επανάστασης που
περιφρονεί η επίσηµη ιστορία, όπως οι Βλαδιµηρέσκου, Βασιλείου,
Καρατζάς, Οικονόµου, Λογοθέτης. Μεγάλες αλλά και αµφιλεγόµενες
προσωπικότητες του Αγώνα, όπως, µεταξύ άλλων, οι Μαυροκορδάτος και
Καραϊσκάκης, παρουσιάζονται µέσα από τα πραγµατικά γεγονότα και τις
αντιφάσεις τους χωρίς αγιογραφίες ή δαιµονοποιήσεις.
Κρυµµένες
αλήθειες της Επανάστασης που έχουν αποσιωπηθεί ή παραποιηθεί
επιχειρείται να ανασυρθούν από τη λήθη και τη διαστρέβλωση. Η εξαφάνιση
της Φιλικής Εταιρείας, τα περιβόητα ∆άνεια και γενικότερα η πολιτική
των Μεγάλων ∆υνάµεων απέναντι στον Αγώνα. Η στάση των προυχόντων
απέναντι στους πρόσφυγες, µετά τη σφαγή στα Ψαρά, αλλά και στο
πολιορκηµένο Μεσολόγγι, το «ιστορικό πρόβληµα» που ακούει το όνοµα
Καποδίστριας. Ιστορίες όπως του Πατσίφικο και του Παπουλάκου που
ακολουθούν χρονικά την Επανάσταση, αλλά συνδέονται µε χίλια νήµατα µαζί
της.
200 χρόνια µετά, ένα φάντασµα συνεχίζει να πλανιέται…
Παρουσίαση από τον Π. Σωτήρη στο in.gr
Mια σημαντική συνεισφορά σε μια κριτική προσέγγιση της εμπειρίας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821
(...) Με το βιβλίο του αυτό ο συγγραφέας επιδιώκει ουσιαστικά να αντιπαρατεθεί με δύο βασικές κατευθύνσεις της ιστοριογραφίας του 1821, που είναι ταυτόχρονα και δύο παραλλαγές της «επίσημης» ιστορίας. Η πρώτη είναι αυτή χαρακτηρίζεται από ένα μίγμα ιδεαλισμού, εθνικισμού και αποσιώπησης των κοινωνικών αντιθέσεων και έχει κυριαρχήσει ήδη από τον 19ο αιώνα. Η δεύτερη, πιο πρόσφατη, αφορά αυτό που ο συγγραφέας θεωρεί εκδοχή «ιστορικού αναθεωρητισμού» και επικεντρώνεται σε μια προσπάθεια να παρουσιαστεί η επανάσταση ως μία στιγμή κατά βάση εκσυγχρονισμού και εξευρωπαϊσμού, υποτιμώντας τον συγκρουσιακό χαρακτήρα και την καθοριστική παρουσία του λαϊκού στοιχείου.
Αντίθετα, η οπτική που διαλέγει ο συγγραφέας, που εμπνέεται από τη μαρξιστική παράδοση της ιστοριογραφίας, είναι αυτή που βλέπει την Ελληνική Επανάσταση ως μια αστική επανάσταση, κομμάτι ενός παγκόσμιου κύκλου επαναστάσεων, με έντονη και καθοριστική παρουσία του λαϊκού στοιχείου, που τρόμαξε και ανησύχησε τις κυρίαρχες δυνάμεις, που διαπεράστηκε από έντονες κοινωνικές αντιθέσεις που προϋπήρχαν και συνέχισαν να υπάρχουν, και που εντάχτηκε σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές τοπίο.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα 21 κεφάλαια του βιβλίου, που αποτελούν ταυτόχρονα αυτοτελείς στιγμές και πλευρές της Επανάστασης αλλά και τμήμα ενός ενιαίου συνόλου, αποφεύγουν την εύκολη εξιδανίκευση και επικεντρώνουν σε πτυχές της Επανάστασης που συχνά υποτιμώνται: την εξαφάνιση από το προσκήνιο της Φιλικής Εταιρείας, κατεξοχήν φορέα του επαναστατικού και διαφωτιστικού πνεύματος. Τις μεγάλες αντιθέσεις ανάμεσα σε προύχοντες και λαϊκές δυνάμεις και τον τρόπο που οι πρώτοι αντιμετώπισαν τους πρόσφυγες. Τα προβλήματα που δημιούργησαν τα περίφημα «Δάνεια της Ανεξαρτησίας». Τα προβλήματα που δημιούργησαν οι αλλεπάλληλες παρεμβάσεις των μεγάλων δυνάμεων. Τον αναγκαστικά αντιφατικό χαρακτήρα που θα είχε η διακυβέρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια.
Όλα αυτά συμπληρώνονται από μια συστηματική προσπάθεια να έρθουν ξανά στο προσκήνιο φιγούρες ιδιαίτερα σημαντικές αλλά συχνά «ξεχασμένες» από την επίσημη ιστοριογραφία, που όμως εξέφρασαν κατεξοχήν την επαναστατική λαϊκή δυναμική του Αγώνα όπως ο Αντώνης Οικονόμου, ο Λυκούργος Λογοθέτης ή ο Μελέτης Βασιλείου. Παράλληλα, αυτό συνδυάζεται με την κριτική και διαλεκτική προσέγγιση του ρόλου προσωπικοτήτων όπως ο Καραϊσκάκης, ο Μαυροκορδάτος και ο Καποδίστριας.
Πολύ καλά τεκμηριωμένο βιβλιογραφικά
αλλά και γλαφυρά γραμμένο, το βιβλίο του Σπύρου Αλεξίου αποτελεί
αναμφίβολα σημαντική συνεισφορά στην προσπάθεια να ξανασυναντηθούμε με
μια ιστορία που δεν αποτελεί απλώς το υλικό συχνά βαρετών σχολικών
εορτών, αλλά την αφετηρία μιας ιστορικής διαδρομή εντός της οποίας
εξακολουθούμε να βρισκόμαστε.
Γράφει ο Παναγιώτης Σωτήρης,
in.gr 16.03.2021
Βιβλιοκριτική από την κα. Αθηνά Παπανικολάου
Οι ρωγμές δεν είναι εξ ορισμού επιβλαβείς…
Μια σπουδαία συμβολή στην Ιστοριογραφία.
Οι επέτειοι των ιστορικών γεγονότων
έχουν ένα καλό. Δίνουν ξανά την αφορμή για αναστοχασμό πάνω σ' αυτά, για
έρευνα, για παραγωγή νέας βιβλιογραφίας, για άνοιγμα του διαλόγου.
Η Επανάσταση του 1821, παρότι είναι το κορυφαίο γεγονός στην ιστορία
μας, αφού οδήγησε στην ιδρυτική πράξη της θεμελίωσης του νεοελληνικού
κράτους, δεν είχε την ανάλογη σύγχρονη προβολή και ούτε παρουσίαζε σε
πανεπιστημιακό επίπεδο το ενδιαφέρον που της άρμοζε.
Η αρχαιολατρία κι η ακόλουθή της βυζαντινολαγνεία μαζί με άλλους παράγοντες που σχετίζονται με τα παρασκήνια της Επανάστασης, τις προσλήψεις και τις αναγνώσεις της καθώς και όσα ακολούθησαν στην μετέπειτα πορεία του κράτους, την είχαν θέσει σχεδόν στο ημίφως. Έμεινε μόνο η ιδεολογική της χρήση στην εθνική αφήγηση και σε σχολικό επίπεδο, με την ηρωολατρεία και τις τελετές να επισκιάζουν τα πραγματικά ιστορικά γεγονότα.
Η πρώτη ρωγμή στο επίσημο εθνικό αφήγημα έγινε στον μεσοπόλεμο από την πλευρά της αριστεράς με το βιβλίο του ιστορικού Γιάννη Κορδάτου που ανέδειξε πρώτος τις οικονομικές - ταξικές συνιστώσες της εξέγερσης. Ακολούθησε η σύγκρουση με τον έτερο αριστερό Γιάννη Ζεύγο στην ταξική ερμηνεία, σύγκρουση σκληρή η οποία αντανακλούσε την πολιτικο-ιδεολογική διαμάχη στο πλαίσιο της αντιπαλότητας εντός της αριστεράς, λίγο πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπάρχει βέβαια και το έργο του Γ. Σκαρίμπα. Η ΕΦΣΥΝ κυκλοφόρησε στα ένθετά της τον σφοδρό αυτό διάλογο με το διαφωτιστικό επίμετρο του σπουδαίου ιστορικού Φίλιππου Ηλιού, που ρίχνει φως στα αίτια της σύγκρουσης κι είναι ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο "ιδεολογική χρήση της ιστορίας" αναφερόμενος και στις δύο πλευρές, δηλ. του κράτους και του αριστερού κινήματος. Ευτυχώς την τελευταία δεκαετία, μια πλειάδα νέων ερευνητών - ιστορικών μας έδωσε σπουδαίο έργο για τις αφώτιστες ή σκοπίμως αποσιωπημένες πλευρές της Επανάστασης κι έθεσε ξανά στον δημόσιο διάλογο τις κρυμμένες πλευρές της.
Τέτοιο βιβλίο είναι κι αυτό που εκδόθηκε φέτος, του οποίου μόλις ολοκλήρωσα την ανάγνωσή του και σας το προτείνω ανεπιφύλακτα. "21 ρωγμές στην επίσημη ιστορία για το 1821". Συγγραφέας ο ιστορικός, φιλόλογος στην ιδιωτική εκπαίδευση κι επιμελητής βιβλίων, ο Σπύρος Αλεξίου, εκδ. ΤΟΠΟΣ, 2021
Ένα εξαιρετικό ιστορικό αφήγημα που άνετα θα χαρακτηρίζονταν ταυτόχρονα ως λαϊκό ανάγνωσμα και ως ιστορικό δοκίμιο. Εξηγούμαι: Λαϊκό ανάγνωσμα, γιατί είναι ευανάγνωστο, εύληπτο από τον καθένα, σε γλώσσα κατανοητή, με ανεκδοτολογικές διηγήσεις αντλημένες από τις ιστορικές πηγές. Ακόμα κι οι τίτλοι στις σύντομες παραγράφους βοηθούν σ' αυτήν την κατεύθυνση, δηλαδή στην απεύθυνση του βιβλίου σε ένα ευρύ κοινό, εκτός της στενής επιστημονικής κοινότητας. Ιστορικό δοκίμιο, γιατί η συγγραφή του στηρίχθηκε σε μια εκτενή βιβλιογραφία που παρατίθεται στο τέλος και γιατί, ακολουθώντας τις πηγές, παρουσιάζει - με τη μέθοδο των Κοινωνικών Επιστημών- και σχολιάζει πολύ σημαντικές και καθοριστικές πλευρές από τα παρασκήνια της προετοιμασίας και της έναρξης της Επανάστασης ως την βασιλεία του Όθωνα και τα μέσα του 19ου αιώνα.
Οι πλευρές αυτές είναι οι κρυμμένες αλήθειες που δεν ταίριαζαν στην εικόνα του επίσημου αφηγήματος και φέρνουν στο φως από ταξική θέση τον ρόλο των κοινωνικών δυνάμεων της εποχής, την εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων με έμφαση στην Αγγλική εξωτερική πολιτική, τον ρόλο των προσώπων και των ιδιαιτεροτήτων τους στην εξέλιξη των γεγονότων.
21 αφηγήσεις που αποκαλύπτουν άγνωστες σελίδες στο ευρύ κοινό. Τρία παραδείγματα θα σημειώσω:
Από ποιους ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία, ποια η σχέση του Καποδίστρια με τις επιδιώξεις της, γιατί δολοφόνησαν οι Φιλικοί δύο εξέχοντα μέλη τους και γιατί εξαφανίστηκε μετά;
Γιατί στο κορυφαίο γεγονός της πολιορκίας του Μεσολογγίου, ενώ η επαναστατική κυβέρνηση μπορούσε να στείλει βοήθεια, όπως είχε προτείνει κι ο Καραϊσκάκης, δεν το έπραξε;
Γιατί η πείνα εξόντωσε τους πολιορκημενους; Μήπως δεν έφταιγε μόνο ο στενός αποκλεισμός τους; Τα απομνημονεύματα του Κασομούλη είναι αποκαλυπτικά.
Πώς υπογράφτηκε η Πράξη της Υποτέλειας και ποιος ο ρόλος του Μαυροκορδάτου την ώρα που οι Μεσολογγίτες σφαγιάζονταν;
Ποια η σχέση με τα περιβόητα Δάνεια του αγώνα; Φυσικά κι άλλα θέματα ερευνώνται στα 21 κεφάλαια, στις 21 ρωγμές στο σκοτάδι.
Εκείνο που με εντυπωσίασε στο πόνημα του Αλεξίου είναι η νηφαλιότητα στην αφήγησή του, η ισορροπημένη ματιά που ενώ εξετάζει διαρκώς με ταξική οπτική τα γεγονότα, δεν παραγνωρίζει τον ρόλο του ατόμου στο συλλογικό γίγνεσθαι και δεν στεγανοποιεί την έρευνά του σε στενά οικονομίστικα πλαίσια
Θα επαναλάβω τελικά πως πρόκειται για συναρπαστικό ανάγνωσμα το οποίο στηρίζεται και σε μια εξαίρετη εισαγωγή που θέτει το ιδεολογικό, ιστορικό πλαίσιο και τα ερωτήματα που προέκυψαν. Κάποιες ρωγμές είναι αναγκαίες και ανοίγουν δίοδο στο φως.
Αθηνά Παπανικολάου Φιλόλογος
(το κείμενο δημοσιεύτηκε στη σελίδα της κ. Παπανικολάου στο διαδίκτυο)
Διαβάσε εδώ μια συνέντευξη του συγγραφέα στον Νίκο Γουρλά για το kommon.gr (15.3.2021).
Διαβάστε εδώ την προδημοσίευση του βιβλίου στο periodiko.gr (07.03.2021).
Ακούστε εδώ την συνέντευξη του συγγραφέα στην εκπομπή του Διονύση Ελευθεράτου στο Κόκκινο (14.03.2021).
Τέλος, ακολουθεί ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Σπύρου Αλεξίου, «21 ρωγμές στην επίσημη ιστορία για το 1821», στο info-war, που μπορείτε να διαβάσετε ΕΔΩ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου