Πήγε καλά στη Eurovision, αλλά κόπηκε από τη λογοκρισία σε σχολείο μας η Κλαυδία

Η φίμωση της μουσικής στα σχολεία

Χρήστος Κάτσικας

Διοικητική διερεύνηση αντιμετωπίζει δασκάλα μουσικής σε Δημοτικό της Πάτρας επειδή ενέταξε στο μάθημα την «Αστερομάτα» της Κλαυδίας ● Θύματα ανάλογης λογοκρισίας υπήρξαν στο παρελθόν οι Χατζιδάκις, Pink Floyd, Λένα Πλάτωνος, αλλά και το Bella Ciao και τα ρεμπέτικα

Μια δασκάλα μουσικής σε Δημοτικό Σχολείο της Πάτρας βρέθηκε στο επίκεντρο διοικητικής διερεύνησης, επειδή ενέταξε στο μάθημά της το τραγούδι «Αστερομάτα» της Κλαυδίας, το φετινό κομμάτι που εκπροσώπησε την Ελλάδα στη Eurovision. Η αναφορά εστάλη στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Αχαΐας χωρίς προηγούμενη καταγγελία από γονείς ή τον Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων. Η εξέλιξη προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στους κόλπους της εκπαιδευτικής κοινότητας, με πολλούς να κάνουν λόγο για ένα «ανεξήγητο» και «υπερβολικό» περιστατικό.

Το τραγούδι «Αστερομάτα», με καλλιτεχνικές αναφορές και κοινωνικό μήνυμα, δεν χαρακτηρίζεται από προκλητικό ή ακατάλληλο περιεχόμενο. Αντιθέτως, αποτελεί σύγχρονο πολιτιστικό προϊόν, που θα μπορούσε κάλλιστα να αξιοποιηθεί για την ενίσχυση της μουσικής παιδείας και της πολιτιστικής εξοικείωσης των μαθητών. Κι όμως, βρέθηκε στο επίκεντρο αμφισβήτησης, όπως ακριβώς και άλλα τραγούδια στο παρελθόν, από τον «Κεμάλ» του Χατζιδάκι μέχρι το «Bella Ciao», τα ρεμπέτικα και τη Λένα Πλάτωνος.

Τι συνδέει, λοιπόν, μια δασκάλα μουσικής στην Πάτρα που δέχεται αναφορά επειδή έπαιξε την «Αστερομάτα» της Κλαυδίας με παλιότερες περιπτώσεις όπου λογοκρίθηκαν ο Χατζιδάκις, οι Pink Floyd, το Bella Ciao και η Λένα Πλάτωνος; Η απάντηση είναι απλή και τρομακτικά επίκαιρη: η λογοκρισία στο μάθημα της μουσικής είναι ακόμα εδώ.

Ναι, το φαινόμενο δεν είναι ούτε νέο ούτε απομονωμένο. Σύμφωνα με τεκμηριωμένη έρευνα του μουσικολόγου Πάρι Κωνσταντινίδη, η λογοκρισία στο μάθημα της μουσικής αποτελεί μια βαθιά ριζωμένη πρακτική –συνήθως εξωθεσμική, αλλά με πραγματικές συνέπειες. Ενδεικτικά παραδείγματα:

● Το «Να ’ναι γλυκό το βόλι» κόπηκε από σχολική γιορτή λόγω αναφοράς σε αντάρτες.
● Ο «Κεμάλ» θεωρήθηκε προώθηση ισλαμικής ιδεολογίας.
● Το «Bella Ciao» κατηγορήθηκε για πολιτική φόρτιση.
● Ακόμη και ο «Χορός των μπιζελιών» απορρίφθηκε, λόγω της λέξης «χοντρός»

Η λογοκριτική παρέμβαση προέρχεται αρκετές φορές από «αγανακτισμένους γονείς», διευθυντές με συντηρητικά αντανακλαστικά ή ακόμη και εκπαιδευτικούς άλλων ειδικοτήτων, που παρεμβαίνουν στο έργο των μουσικών. Το πιο ανησυχητικό; Η αυτολογοκρισία των ίδιων των εκπαιδευτικών. Οπως προκύπτει από τις μαρτυρίες στην έρευνα Κωνσταντινίδη, πολλοί δάσκαλοι επιλέγουν να «προφυλαχθούν», αφαιρώντας επίμαχα τραγούδια από το ρεπερτόριό τους, χάνοντας όμως τον παιδαγωγικό πυρήνα του μαθήματος: την ελευθερία έκφρασης και την επαφή με την τέχνη.

Η αντιμετώπιση της μουσικής στο σχολείο παραμένει παρωχημένη. Συχνά δεν εκλαμβάνεται ως τέχνη, αλλά ως εργαλείο «ηθικοπλασίας». Το μάθημα της μουσικής περιορίζεται στις σχολικές γιορτές, σε ύμνους, σε επετειακά κομμάτια, αντί να λειτουργεί ως δίαυλος έκφρασης, δημιουργικότητας και πολιτισμικής κατανόησης. Το ερώτημα που τίθεται είναι σαφές: Αποτελεί πειθαρχικό παράπτωμα η επιλογή ενός σύγχρονου τραγουδιού στο πλαίσιο της μουσικής αγωγής;

Η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι αρνητική. Ο εκπαιδευτικός, και ειδικά ο εκπαιδευτικός τέχνης, οφείλει να έχει την παιδαγωγική αυτονομία να επιλέγει υλικό που καλλιεργεί τον αισθητικό και κριτικό γραμματισμό των μαθητών, όχι να λειτουργεί υπό φόβο ή να περιορίζεται από προκαταλήψεις.

Η υπόθεση της δασκάλας στην Πάτρα δεν αφορά μόνο την ίδια. Αφορά το μέλλον της μουσικής εκπαίδευσης, τη θέση της τέχνης στο σχολείο και την αντοχή της παιδαγωγικής ελευθερίας απέναντι στον συντηρητισμό και την ημιμάθεια. Η λογοκρισία δεν είναι πια θεσμική, είναι συστημική: διαχέεται στις συμπεριφορές, στον φόβο, στην ανάγκη των εκπαιδευτικών να αποφεύγουν τη σύγκρουση. Κι έτσι, σιγά σιγά, τα σχολεία γεμίζουν σιωπές, εκεί όπου θα έπρεπε να αντηχούν τραγούδια.

Λογοκρισία και στο Facebook

Και κάτι που έμεινε στο περιθώριο των ειδήσεων. Ενα άρθρο με τίτλο «Αστερομάτα και η διαχρονική φωνή της ειρήνης στη σκηνή της Eurovision», που δεν περιείχε προτροπές βίας, δεν ενίσχυε μίσος, δεν υιοθετούσε εμπρηστική ρητορική ούτε διέδιδε παραπληροφόρηση, απορρίφθηκε από το Facebook, με την αιτιολογία παραβίασης των κοινοτικών κανονισμών!

Γεγονός που εγείρει σοβαρά ερωτήματα για το πώς οι αλγόριθμοι –και οι πολιτικές πίσω από αυτούς– διαχειρίζονται ευαίσθητα θέματα, όπως ο πόλεμος, η ειρήνη, η ιστορική μνήμη και η έκφραση μέσω της τέχνης. Το εν λόγω άρθρο δεν περιείχε, όπως είπαμε, προτροπές βίας, αντίθετα, επιχειρούσε να αναδείξει τη διαχρονικότητα του ανθρώπινου πόνου που προκαλείται από τον πόλεμο, από την Κύπρο του 1974 έως τη Γάζα και την Ουκρανία τού σήμερα, μέσα από το φίλτρο της μουσικής και της πολιτιστικής έκφρασης. Οπως σημειώνει η Λαμπριάνα Κυριακού, το άρθρο πιθανόν ενόχλησε για έναν από τους εξής λόγους:

● Αναφορά σε σύγχρονες συγκρούσεις (όπως η Γάζα ή η Ουκρανία), που πολλές πλατφόρμες θεωρούν «ευαίσθητα θέματα» και φιλτράρουν αυστηρά, υπό τον φόβο πρόκλησης πολιτικής ή διπλωματικής έντασης.
● Μνεία ιστορικών γεγονότων (όπως η τουρκική εισβολή στην Κύπρο), που εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο πολιτικής διαμάχης και μπορούν να ερμηνευτούν ως «πολιτική τοποθέτηση».
● Συγκινησιακή φόρτιση σε θέματα πολέμου και απώλειας, που μπορεί να θεωρηθούν από τον αλγόριθμο ή τις πολιτικές «περιεχόμενο που προκαλεί δυσφορία».

Σιωπή και φόβος

Αν όμως αυτά θεωρούνται παραβιάσεις, τότε το πρόβλημα δεν είναι το άρθρο, αλλά το πώς ορίζεται η ουδετερότητα στον δημόσιο διάλογο. Γιατί αν το να μιλήσεις για την απώλεια μιας μητέρας στην Κύπρο, για ένα παιδί που μεγαλώνει σε ένα καταφύγιο στην Ουκρανία ή για το βλέμμα μιας τραγουδίστριας που υψώνει τη φωνή της για ειρήνη θεωρείται «επικίνδυνο περιεχόμενο», τότε έχουμε αποτύχει όχι μόνο στην πολιτική ορθότητα αλλά και στην ηθική της τεχνολογίας.

Η τέχνη και ιδίως το τραγούδι πάντα υπήρξε όχημα έκφρασης των λαών, όταν οι κυβερνήσεις σιωπούσαν. Το να της στερείς τη φωνή, στο όνομα «κανονισμών κοινότητας», δεν προστατεύει καμία κοινότητα. Αντίθετα, ενισχύει τη σιωπή. Και η σιωπή, όπως και ο φόβος, είναι σύμμαχοι της βίας, όχι της ειρήνης.

ΠΗΓΗ