«Τα μεγάλα ψηφιακά μονοπώλια επιδιώκουν και προσπαθούν μεθοδικά να δημιουργήσουν ένα νέο υβριδικό κόσμο στον οποίο δεν θα είναι εύκολο να ξεχωρίσεις αν επικοινωνείς και αλληλοεπιδράς με άνθρωπο ή με μηχανή. Θέλουν και προσπαθούν να επιβάλλουν έναν κόσμο στον οποίο οι μηχανές τους θα παίζουν τον καθοριστικό ρόλο στη ζωσα εμπειρία των ανθρώπων. Θέλουν έναν κόσμο που οι πολίτες θα συρρικνώνουν την ύπαρξη τους σε «χρήστες» και η κοινωνικοποίηση θα περιορίζεται εντός της μηχανής τους.».
Την προτελευταία μέρα του 2024, η εταιρεία Meta (Facebook) ανακοίνωσε πως εργάζεται μεθοδικά για να μετατρέψει τις πλατφόρμες της σε χώρους όπου μια νέα γενιά chatbots θα αλληλεπιδρούν συστηματικά με τους σχεδόν 3 δις χρήστες. Τα chatbots είναι προγράμματα λογισμικού μεταμφιεσμένα σε «χρήστες» που λειτουργούν αυτόματα με βάση εντολές από διαφημιστικές εταιρείες ή και από τις ίδιες της πλατφόρμες. Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της εταιρείας, τα νέα chatbots, εξοπλισμένα με τις δυνατότητες της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης, θα έχουν βιογραφικό, φωτογραφία και θα κλωνοποιούν συγκεκριμένες προσωπικότητες και συμπεριφορές χρηστών που οι αλγόριθμοι θα κρίνουν ως ελκυστικές για τους χρήστες, στοχεύοντας ειδικά στο πιο νεανικό κοινό που περνάει πολλές ώρες στις πλατφόρμες. Τα επόμενα χρόνια, η Meta στοχεύει να αξιοποιήσει την τεχνητή νοημοσύνη για να ενισχύσει την «αφοσίωση» των χρηστών της πλατφόρμας του Facebook. Σε απλά ελληνικά αυτό σημαίνει να τους κρατάει περισσότερο χρόνο εντός της πλατφόρμας και να αντλεί ακόμα περισσότερες και ποιοτικά καλύτερες πληροφορίες για κάθε χρήστη.
Δεν πρόκειται φυσικά για κεραυνό εν αιθρία. Είναι σε όλους γνωστό ότι στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες, αν όχι πολλά εκατομμύρια, chatbots που μιμούνται την ανθρώπινη συμπεριφορά, ποστάρουν κείμενο και φωτογραφίες αλλά και αλληλεπιδρούν με άλλους χρήστες. Προσθέστε σε αυτά και τον τεράστιο αριθμό ψεύτικων λογαριασμών (fake accounts) που εξυπηρετούν διαφημιστικούς σκοπούς, στοχεύουν στην υφαρπαγή πληροφοριών ή απλά είναι αναμεταδότες στοχευμένης προπαγάνδας. Για να υπάρχει μια αίσθηση των μεγεθών, το Facebook το τελευταίο τρίμηνο του 2023 διέγραψε 691 εκατομμύρια λογαριασμούς, χωρίς βεβαίως να γνωρίζουμε πόσα και τι ιδιοκτησίας chatbots περιλαμβάνονται σε αυτό τον αριθμό. Μπορούμε όμως να είμαστε βέβαιοι ότι τα chatbots της ίδιας της πλατφόρμας παραμένουν ενεργά. Η διαγραφή εκατοντάδων εκατομμυρίων λογαριασμών δεν έχει τόσο σαν στόχο να προστατέψει τους χρήστες όσο να περιορίσει τα ζιζάνια στον κήπο του Facebook και να επιτρέψει στα δικά του μέσα να κάνουν τη δουλειά τους ανεμπόδιστα: να παρακολουθούν διαρκώς τους χρήστες, χωρίς να πρέπει να ψάχνουν ποιοι είναι άνθρωποι και ποιοι όχι και να εμπορευματοποιούν κατ’ αποκλειστικότητα τις πληροφορίες που συστηματικά συσσωρεύουν για κάθε χρήστη.
Μια πρόσφατη επιστημονική δημοσίευση επιβεβαιώνει τον τεράστιο ρόλο που παίζουν οι στρατιές των chatbots. Τα chatbots όχι μόνο κάνουν like η βάζουν emojis αλλά, πλέον, με την υποστήριξη της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης συμμετέχουν και σε διαλόγους με πραγματικούς χρήστες. Ο ρόλος των bots στην ταχύτατη διασπορά ψευδών ειδήσεων και αναξιόπιστων άρθρων, εικόνων και πληροφοριών είναι πλέον καλά τεκμηριωμένος. Οι χρήστες των ΜΚΔ πρέπει να γνωρίζουν ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων τα bots, με την υποστήριξη των αλγόριθμων, διαμορφώνουν τις τάσεις και συχνά επιβάλλουν το κλίμα στα ΜΚΔ. Και όπως έχει αναλυθεί συστηματικά, αυτή η αλληλεπίδραση έχει σημαντικές επιπτώσεις και στη συμπεριφορά των ανθρώπων – χρηστών στα ΜΚΔ.
Σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να εντοπίσουμε τα νέα στοιχεία που βάζουν στο τραπέζι οι ανακοινώσεις της Meta. Ποια είναι αυτά;
Πρώτον, ότι με τη χρήση της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης, θα είναι πλέον πρακτικά αδύνατο να ξεχωρίσεις τους πραγματικούς χρήστες από τους εικονικούς. Αντίθετα, η Meta επιδιώκει να μην είναι δυνατό να τους ξεχωρίσεις. Ο αντιπρόεδρος της Meta Connor Hayes δήλωσε ότι η εταιρεία έχει ήδη δημιουργήσει εκατοντάδες χιλιάδες χαρακτήρες, αν και οι περισσότεροι δεν είναι ακόμα διαθέσιμοι στους άλλους χρήστες. Ας σημειώσουμε εδώ ότι μόνο η ίδια η εταιρεία θα ξέρει επακριβώς ποιοι είναι εικονικοί χρήστες και ποιοι πραγματικοί άνθρωποι.
Δεύτερον, ότι με τις προγραμματισμένες από την εταιρεία και τους αλγόριθμους αλληλεπιδράσεις των εικονικών με τους πραγματικούς χρήστες η Meta στοχεύει στην ανάπτυξη βαθύτερων σχέσεων, με συναισθηματικό, γνωστικό αλλά και χρηστικό περιεχόμενο μεταξύ bots και ανθρώπων. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι πρώτες δοκιμαστικές προσπάθειες, οι περισσότερες εκ των οποίων πρόσφατα αποσύρθηκαν από το Facebook, περιλάμβαναν την Liv που συστήνονταν ως «περήφανη μαύρη queer μητέρα 2 παιδιών» και τον Carter που ήταν relationship coach και ζητούσε να του στείλουν μηνύματα για να δώσει βοήθεια σε θέματα πρώτου ραντεβού και σχέσεων. Ο πραγματικός στόχος πίσω από αυτή την επιδίωξη είναι η βαθύτερη και πιο στοχευμένη αλίευση πληροφοριών για κάθε χρήστη (το βασικό εμπόρευμα του Facebook). Για παράδειγμα, αν κάποιος άνθρωπος αναπτύξει μια σχέση με κάποιον εικονικό χρήστη (ενδεχομένως και εν αγνοία του ανθρώπου ότι πρόκειται περί εικονικού χρήστη) φανταστείτε πόσες πληροφορίες μπορεί να αντληθούν από τον άνθρωπο με τη μορφή ενός απλού διαλόγου, δημόσιου η ιδιωτικού! Δεν πρέπει να υπάρχει καμία αμφιβολία ότι αυτή η προσπάθεια της Meta, που εφόσον πετύχει θα αντιγραφεί ταχύτατα από όλους, θα επιδεινώσει ακόμα περισσότερο τα φαινόμενα εθισμού και τις σχετικές προβληματικές συμπεριφορές που εκπηγάζουν από την προσπάθεια των πλατφορμών να κρατάνε τους χρήστες «αιχμάλωτους» εντός του εικονικού τους περιβάλλοντος, ιδιαίτερα για τους εφήβους που όπως όλα δείχνουν επιλέγουν συνειδητά πολλές φορές τη σχέση με «φίλους» – παράγωγα της τεχνητής νοημοσύνης. .
Τρίτον, γίνεται πλέον ξεκάθαρο ότι σε ένα τέτοιο υβριδικό περιβάλλον συνύπαρξης ανθρώπων και bots, με τους χρήστες να αδυνατούν να γνωρίζουν αν συνδιαλέγονται με άνθρωπο ή πρόγραμμα λογισμικού, ανοίγονται τερατώδεις δυνατότητες μαζικής χειραγώγησης των χρηστών για τους σκοπούς που η εταιρεία κρίνει αναγκαίους ή για τους σκοπούς για τους οποίους πληρώνεται. Σκεφτείτε για παράδειγμα πόσο εύκολα κάποιο ανεπιθύμητο περιεχόμενο θα απορρίπτεται λόγω διαμαρτυρίας των εικονικών χρηστών, πόσο εύκολα θα μπορεί να χειραγωγηθούν τα σχόλια, θετικά ή αρνητικά, πόσο πιο εύκολα θα μπορούν να δημιουργηθούν πολιτικές, εμπορικές και κοινωνικές τάσεις. Πρόκειται για το όνειρο κάθε ολοκληρωτικού καθεστώτος: χιλιάδες μηχανές, υποδυόμενες τους ανθρώπους, θα μπορούν να χειραγωγούν τους κανονικούς ανθρώπους. Και γιατί αυτό το όνειρο γίνεται εφικτό; Γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι, οικειοθελώς, φαίνεται να αποδέχονται τον υποβιβασμό τους από ολοκληρωμένες προσωπικότητες σε «χρήστες» που πρέπει να χωρέσουν στο καλούπι και το ρόλο που τους επιφυλάσσει η μηχανή – πλατφόρμα, και με τον τρόπο αυτό μπορούν εύκολα να γίνουν υποχείρια της μηχανής.
Ο σχεδιασμός της Meta σχετίζεται άμεσα με τον επόμενο γύρο εμπορευματοποίησης που έχουν βάλει στο κέντρο της προσοχής τους οι πλατφόρμες, τη λεγόμενη «οικονομία των προθέσεων». Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου του Cambridge τα νέα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να χειραγωγήσουν το διαδικτυακό κοινό στη λήψη αποφάσεων – από το τι να αγοράσετε μέχρι ποιον να ψηφίσετε. Η μελέτη ρίχνει φως στην αναδυόμενη νέα αγορά για «ψηφιακά σήματα πρόθεσης» όπου bots εξοπλισμένα με τεχνητή νοημοσύνη κατανοούν, προβλέπουν και χειραγωγούν τις ανθρώπινες προθέσεις και πωλούν αυτές τις πληροφορίες σε εταιρείες που μπορούν να επωφεληθούν από αυτό. Ένα αρκετά πιθανό σενάριο, σύμφωνα με τους ερευνητές του Cambridge, είναι η δυναμική αλληλεπίδραση bots, σε πραγματικό χρόνο, με χρήστες με στόχο να εντοπίσουν την αμέσως επόμενη κίνηση (πρόθεση) του χρήστη όπως π.χ. να ψάξει για κάποιο βιβλίο ή να κάνει κράτηση σε κάποιο εστιατόριο. Στη συνέχεια, τα μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης, επίσης σε πραγματικό χρόνο, θα θέσουν στη διάθεση διαφημιστών και επιχειρήσεων πακέτα «προθέσεων» χρηστών. Με τον τρόπο αυτό η διαφήμιση είναι στοχευμένη όχι μόνο στο προφίλ του χρήστη, όπως ήδη γίνεται στις πλατφόρμες, αλλά και στο χρόνο απόφασης του χρήστη.
Είναι ξεκάθαρο ότι το θέμα που ανοίγει από όλα τα προαναφερθέντα αποτελεί το κεντρικό θέμα της επόμενης δεκαετίας. Τα μεγάλα ψηφιακά μονοπώλια – πλατφόρμες επιδιώκουν και προσπαθούν μεθοδικά να δημιουργήσουν ένα νέο υβριδικό κόσμο στον οποίο δεν θα είναι εύκολο να ξεχωρίσεις αν επικοινωνείς και αλληλεπιδράς με άνθρωπο ή με μηχανή. Θέλουν και προσπαθούν να επιβάλλουν έναν κόσμο στον οποίο οι μηχανές τους θα παίζουν τον καθοριστικό ρόλο στη ζωσα εμπειρία των ανθρώπων. Θέλουν έναν κόσμο που οι πολίτες θα συρρικνώνουν την ύπαρξη τους σε «χρήστες» και η κοινωνικοποίηση θα περιορίζεται εντός της μηχανής τους. Το Facebook, με όσα ανακοίνωσε, μας προϊδεάζει και προετοιμάζει για έναν υβριδικό κόσμο που θα παράγει διαρκώς όλο και περισσότερα δεδομένα για εμπορευματοποίηση αρμέγοντας όλο και περισσότερο τους χρήστες μέσω της προσφοράς διασκέδασης, «φίλων» και εθιστικού περιεχομένου.
Αν ακόμα δεν είναι σαφής η μεγάλη εικόνα, σκεφτείτε μια μεγάλη, παγκόσμια φάρμα δισεκατομμυρίων αγελάδων που ταΐζονται συστηματικά, με τροφές που επιλέγουν οι ιδιοκτήτες – διαχειριστές της φάρμας, για να παράγουν όσο γίνεται περισσότερο γάλα, το οποίο στη συνέχεια οι ιδιοκτήτες – διαχειριστές το πουλούν στις αγορές. Βάλτε τώρα στη θέση των αγελάδων τους χρήστες, που ταΐζονται με περιεχόμενο που επιλέγει ο αλγόριθμος για να παράγουν διαρκώς δεδομένα και θα έχετε μια καλή εικόνα για το τι είναι το Facebook ήδη. Και σκεφτείτε τώρα ότι η εισαγωγή εκατομμυρίων προφίλ τεχνητής νοημοσύνης που προγραμματίζεται θα είναι ταυτόχρονα το μπούκωμα με περισσότερη και καλύτερη τροφή (για περισσότερο γάλα) και η αυτόματη μηχανή αρμέγματος δεδομένων μαζί.
Ο πραγματικός κίνδυνος από την τεχνητή νοημοσύνη και την ανεξέλεγκτη εξάπλωση της σε όλες τις πλευρές της ζωής μας δεν είναι στο απώτερο μέλλον, δεν αφορά τα ρομπότ που θα κυριαρχήσουν στους ανθρώπους στο μέλλον, δεν σχετίζεται με την επίτευξη της λεγόμενης Γενικής Τεχνητής Νοημοσύνης η οποία θα φτιάξει μηχανές που θα μπορούν να σκέφτονται και να συμπεριφέρονται ακριβώς όπως οι άνθρωποι. Ο μεγάλος κίνδυνος είναι μπροστά στα μάτια μας, εδώ και τώρα: να αποδεχθούμε ένα μοντέλο του κόσμου στο οποίο η ψηφιακή εκδοχή της ζωής, δηλαδή ένα περιορισμένο μοντέλο της πραγματικότητας, θα είναι η πραγματικότητα καθαυτή. Να αφήσουμε μια χούφτα εταιρείες να φέρουν τον κόσμο στα μέτρα τους και να μάθουμε και εμείς να τον μετράμε με τα δικά τους μέτρα. Δεν χρειάζεται καθόλου η Γενική Τεχνητή Νοημοσύνη για αυτό. Ο συνδυασμός της υπαρκτής τεχνητής νοημοσύνης με τη θρησκεία της Silicon Valley και τις αδηφάγες αγορές που ψάχνουν διαρκώς για νέα πεδία εμπορευματοποίησης είναι παραπάνω από επαρκής συνθήκη. Η μόνη λύση είναι να μεταφέρουμε τη συζήτηση, τη ζωή, τις αλληλεπιδράσεις μας στον πραγματικό χώρο και χρόνο και να περιθωριοποιήσουμε τα ψηφιακά υποκατάστατα που μας προσφέρονται. Η λύση στα νέα προβλήματα που δημιουργεί η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα βρεθεί μπροστά στις οθόνες, αλλά έξω και πέρα από αυτές.
ΥΓ1: Ένα συμπέρασμα που μάλλον εύκολα προκύπτει από όσα γράφτηκαν είναι ότι η υπαρκτή Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένα ελεγχόμενο επιχειρηματικό οικοσύστημα και όχι εργαλείο προς πάσα χρήση, όπως συχνά λέγεται. Υπό την έννοια αυτή, μας ανοίγει παράθυρα σε έναν νέο κόσμο αλλά οι κλειδοκράτορες φροντίζουν να μας κλείσουν κάθε πόρτα που οδηγεί σε αυτόν.
ΥΓ2: Σκεφτείτε και κρίνετε πόσο αξίζουν τα πρόσφατα μέτρα που ανακοίνωσε η ελληνική κυβέρνηση για τον περιορισμό της έκθεσης εφήβων στα ΜΚΔ μπροστά στο σχεδιασμό που επίσημα ανακοίνωσε το Facebook.
*Ο Αντώνης Μαυρόπουλος είναι σύμβουλος κυκλικής οικονομίας και συγγραφέας. Το πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο «Τεχνητή Νοημοσύνη – Άνθρωπος, Φύση, Μηχανές» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Τόπος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου