Η γη και το νερό είναι κοινά αγαθά, γιατί στην αρχική τους κατάσταση δεν αποτελούν μια σχέση ιδιοκτησίας μεταξύ ατόμων και ενός πράγματος, αλλά μια κοινωνική σχέση που ρυθμίζεται από την εκάστοτε εξουσία. Σήμερα η γη και το νερό από κοινά αγαθά έχουν μετατραπεί σε πλασματικά εμπορεύματα και αποκτούν χρηματική αξία κάτω από ειδικές συνθήκες. Αποτελούν όμως και τους δύο περισσότερο εκτεθειμένους κοινούς πόρους στην κλιματική αλλαγή που βρίσκεται ήδη εδώ. Η παραγωγική γη στα νησιά, όση έχει απομείνει, ερημοποιείται με ταχύτατους ρυθμούς, ενώ οι βροχές λιγοστεύουν ή μετατρέπονται σε πλημμυρικά φαινόμενα. Η ζήτηση νερού από τα εκατομμύρια επισκέπτες δεν μπορεί να καλυφθεί από τους υπάρχοντες ταμιευτήρες και τα νησιά οδηγούνται σε γεωτρήσεις και στην υψηλού κόστους αφαλάτωση, δυο επιλογές οικολογικά προβληματικές έως απαράδεκτες.
Στη χώρα μας, παράνομες πράξεις ιδιωτών και Δήμων αλλά και θεσμικές εκτροπές σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, επιτρέπουν την υφαρπαγή αυτών των δυο βασικών κοινών αγαθών. Τονίζω το υφαρπαγή γιατί εικονογραφεί την επιτήδεια πράξη υπεξαίρεσης η οποία πραγματοποιείται με βία και δόλο και συχνά καλύπτεται θεσμικά. Ενδεικτικά αναφέρω κάποιες πρόσφατες ρυθμίσεις της παρούσας κυβέρνησης: την άρνηση θεσμοθέτησης της απαγόρευσης της εκτός σχεδίου δόμησης, την κατάργηση της απόστασης των 30 μέτρων για δόμηση σε αιγιαλούς, την ασυδοσία που επιτρέπεται στις επενδύσεις στρατηγικού, λεγόμενου, ενδιαφέροντος, την απαγόρευση για πισίνες αλλά η έγκρισή τους ως «υδάτινες επιφάνειες» ή τη δυνατότητα για χρήση θαλασσινού νερού και πολλά άλλα.
Όμως η γη και το νερό δεν έχουν μόνο υλική υπόσταση, θέση και έκταση. Παράγουν επίσης άυλες σχέσεις με άλλα τμήματα γης, με άλλους υδροφορείς, μεταξύ συγκεκριμένων ατόμων και ομάδων. Για παράδειγμα, η αλλαγή της χρήσης από αγροτική σε τουριστική καθορίζει όχι μόνο ένα συγκεκριμένο αγροτεμάχιο αλλά και όσα συνορεύουν με αυτό ή έχουν ευρύτερη σχέση, για παράδειγμα μέσω της θέας.
Η γη και το νερό υφίστανται επίσης ως αναπαραστάσεις, ως φαντασίες, ως μνήμες και ως συμβολισμοί. Τα στοιχεία αυτά καθορίζουν τους άνυδρους νησιωτικούς τόπους και δεν αφορούν μόνο αρχαιολογικές περιοχές και ιστορικά μνημεία, αλλά το σύνολο του νησιωτικού τοπίου. Η «δημιουργική» καταστροφή του από τον υπερτουρισμό, δημιουργεί μονοπωλιακές προσόδους για τους επενδυτές, αλλά για τους υπόλοιπους λειτουργεί ως αποστέρηση του συμβολικού κεφαλαίου που είναι ενσωματωμένο στο τοπίο.
Τέλος, η γη και το νερό υφίστανται ως αναπόσπαστα τμήματα των οικοσυστημάτων, ως βασικές οικολογικές παράμετροι. Οι ανθρώπινες κοινότητες αντλούν από τα οικοσυστήματα υπηρεσίες όπως τροφή για τους ίδιους και τα ζώα, φάρμακα, ξύλα, καθαρό αέρα και κυρίως νερό. Οι επεμβάσεις για την υλοποίηση αυτών των «υπηρεσιών» επηρεάζουν και τα ίδια τα οικοσυστήματα, πόσο μάλλον η βίαιη μετατροπή της γης και του νερού από φορείς οικοσυστημάτων σε τουριστικά οικόπεδα ή χώρους πάρκινγκ και σε νερά για πισίνες, ντους ή υδροβόρα καλλωπιστικά φυτά τα οποία είναι και οι μεγαλύτεροι καταναλωτές νερού. Η μέση ανά άτομο κατανάλωση νερού σε ένα νοικοκυριό είναι 120-200 λίτρα ημερησίως ενώ στα ακριβά ξενοδοχεία με πισίνες και spa ξεπερνά τα 500 λίτρα. Για να καλύψουν τις ανάγκες, οι ντόπιοι καταφεύγουν σε γεωτρήσεις, συχνά παράνομες. Στην πατρίδα μου τη Νάξο, έχουν προχωρήσει μέχρι τα 600 μέτρα, δηλαδή αντλούν νερό από τα αρχαϊκά αποθέματα που έχουν δημιουργηθεί πριν χιλιάδες χρόνια, από υδροφόρους ορίζοντες κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας οι οποίοι δεν μπορούν πλέον να εμπλουτιστούν.
Η ανάλυση που προηγήθηκε βοηθά να καταλάβουμε τις πολλαπλές σημασίες που έχει και τις πολλαπλές κλίμακες στις οποίες υλοποιείται η υφαρπαγή της γης, του νερού και του τοπίου. Η υφαρπαγή δεν αφορά σήμερα μόνο την απόκτηση εκτάσεων και την οικειοποίηση νερού αλλά κυρίως τη δημιουργία δυναμικών οι οποίες α) λόγω του μικρού μεγέθους των νησιών και των τοπικών γεωμορφολογικών και κλιματικών συνθηκών, καθιστούν την αδόμητη γη και το νερό σε πόρους υπό εξαφάνιση, και β) αλλάζουν δραματικά τις άυλες σχέσεις με άλλους τόπους, διαρρηγνύουν μνήμες και συμβολισμούς στα τοπία και αλλάζουν τις σχέσεις εδάφους/νερού με την βιοποικιλότητα. Έτσι, η υφαρπαγή αλλάζει και τα σχετικά με τη γη και το νερό δικαιώματα για όσους/όσες δεν ασχολούνται με τον τουρισμό ή τον κατασκευαστικό κλάδο: περιορίζει τις εκτάσεις για καλλιέργεια, για βόσκηση και μελισσοκομία, αυξάνει το κόστος γης και νερού, και δημιουργεί «φούσκα ενοικίων», δημιουργώντας νέες ανισότητες, αποκλεισμούς και χωροκοινωνικές και περιβαλλοντικές αδικίες.
* Ο Κωστής Χατζημιχάλης είναι γεωγράφος, ομότιμος καθηγητής στο Τμήμα Γεωγραφίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου